Roczne rozliczenie PIT. Gdzie mieszkańcy gmin płacą podatki

Istotną część dochodów własnych samorządów stanowią wpływy z podatku od dochodów osób fizycznych.

Wyścig po udział

Do gmin wpłynie w tym roku 38,16 proc. z kwoty podatku odprowadzonego z tego tytułu. Zgodnie z przepisami ustawy o dochodach jednostek samorządu liczba mieszkańców, których podatek zasili budżet gminy ustalana jest na podstawie danych zawartych zeznaniach podatkowych o wysokości osiągniętego dochodu oraz rocznym obliczeniu podatku dokonanym przez płatników, według stanu na dzień 15 września roku bazowego.

W miejscu zamieszkania

Dlatego wiele samorządów podejmuje działania mające na celu zachęcenie mieszkańców, by ci rozliczyli swój podatek w gminie, na terenie której mieszkają. Działania te mają charakter promocyjny w postaci kampanii medialnej albo motywacyjny, np. wprowadzane są programy kart mieszkańca, które pozwalają osobom płacącym podatki we właściwej gminie korzystać z usług komunalnych w preferencyjnych cenach. Jednak w obu wypadkach zabiegi te sprowadzają się do „pudrowania" rzeczywistego problemu.

Słuszna idea

Idea zakładająca, że mieszkańcy wspierają częścią swoich podatków gminę, w której mieszkają jest niewątpliwie słuszna. Wszak zadaniem gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej, którą tworzą mieszkańcy.

Niestety krajowy porządek prawny sam z siebie nie motywuje podatników do płacenia podatków w gminie, w której zamieszkują. Co gorsza przepisy prawa nie ułatwiają ustalenia, kto jest członkiem danej wspólnoty samorządowej. W konsekwencji takiego stanu rzeczy administracja nie jest w stanie ustalić, ile osób zamieszkuje na terenie danej gminy.

Problem dotyczy najbardziej ośrodków metropolitalnych z dużą liczbą ludności napływowej. Znaczna część takich osób faktycznie zamieszkuje na terenie miasta, jednak władze lokalne nie są w stanie zakwalifikować ich jako mieszkańców. Tym samym wskaźniki, na podstawie których prowadzona jest gospodarka komunalna i planowanie finansowe rozmijają się z rzeczywistością. Przeszkodą do ustalenia rzeczywistej liczby mieszkańców gminy (a także powiatu lub województwa) jest rodzimy system prawny.

W gąszczu rejestrów i ewidencji

Na gruncie ustrojowych ustaw samorządowych przyjęto, że mieszkańcy jednostek samorządu terytorialnego tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Ustawodawca nie wprowadził jednak, użytecznej na potrzeby prawa samorządowego, definicji „mieszkańca".

Pojęcie to zostało wyjaśnione dopiero przez sądy administracyjne, które rozumieją „mieszkańca" przez pryzmat przepisów kodeksu cywilnego. W takim ujęciu „mieszkańcem" jest osoba fizyczna przebywająca na terytorium danej gminy z zamiarem stałego pobytu – wyrok NSA z 2 lipca 2014 r., I OSK 1054/14.

Ujęcie to jest bezużyteczne z perspektywy władz administracyjnych, albowiem jest ono uzależnione, w znacznej mierze, od woli danej osoby i odformalizowane. Uniemożliwia to „ubranie" tak rozumianego „mieszkańca" w jakąkolwiek ewidencję lub rejestr.

Aktualnie przepisy ustaw multiplikują rejestry i ewidencje, w których ujmowane są osoby fizyczne a jednym z parametrów jest umiejscowienie jednostki w układzie przestrzennym kraju na poziomie gminy (nazwanego niekiedy wprost „miejscem zamieszkania" lub będącego jego ekwiwalentem). I tak na podstawie przepisów ustawy o ewidencji ludności gminy prowadzą rejestr mieszkańców. Rzecz w tym, że w rejestrze tym nie są ujmowani „mieszkańcy" w rozumieniu przepisów prawa samorządowego. Figurują w nim osoby zameldowane na pobyt stały lub czasowy.

Stałe miejsce zamieszkania jest natomiast jednym z parametrów uwzględnianych w rejestrze wyborczym. Jednak przepisy kodeksu wyborczego zostały ukształtowane w taki sposób, że nie jest możliwe wykorzystywanie danych w nim zawartych do celów innych niż przeprowadzenie głosowania.