Zwrot zasiłku wymaga decyzji

Instytucja zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej uregulowana jest w przepisach art. 6 pkt 16, art. 98 i art. 104 ust. 4 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=EAFDFBA92106BBB9301880C2F27C74AE?id=328904]ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. DzU 2009 r. nr 175, poz. 1362 ze zm.)[/link]. Przepisy te należy odczytywać łącznie.

Pierwszy z nich zawiera definicję świadczenia nienależnie pobranego. Jest nim świadczenie pieniężne (np. zasiłek) uzyskane przez stronę na podstawie nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej bądź osobistej.

Zgodnie z treścią drugiego z przytoczonych artykułów świadczenie nienależnie pobrane zwraca osoba lub rodzina, która z niego korzystała. Obowiązek zwrotu nie jest uzależniony od dochodu (art. 98).

Trzeci z przytoczonych przepisów, czyli art. 104 ust. 4, stanowi, że na wniosek osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia lub złożony przez pracownika socjalnego właściwy organ może odstąpić od żądania zwrotu nienależnego świadczenia w całości lub w części, jeżeli żądanie takie stanowiłoby dla zobowiązanego nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielonej pomocy.

[srodtytul]Będzie egzekucja[/srodtytul]

Zgodnie z treścią art. 104 ustawy o pomocy społecznej należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń podlegają ściągnięciu w trybie przepisów ustawy z 17 czerwca 1966 r. [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=D27A8B773DD6F109D1521880011D8B5C?id=179915]o postępowaniu egzekucyjnym w administracji [/link](tekst jedn. DzU z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm.).

Wysokość należności podlegającej zwrotowi oraz termin jej zwrotu ustala się w drodze decyzji administracyjnej (art. 104 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej).

W przypadku, gdy zobowiązany do zwrotu posiada ustalone prawo do świadczeń z pomocy społecznej, kwoty nienależnie pobrane potrąca się z bieżących wypłat (art. 104 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej).

Jednocześnie należy pamiętać o zawartym w art. 98 ustawy o pomocy społecznej odesłaniu do jej art. 104 ust. 4, którego odpowiednie stosowanie pozwala uwolnić zobowiązanego od konieczności zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

[srodtytul]Wyjątek od reguły[/srodtytul]

Przypadek uzasadniający odstąpienie od egzekucji powinien być szczególny – tak wynika wprost z treści art. 104 ust. 4 omawianej ustawy.

Jak podkreśla się w piśmiennictwie, trudna sytuacja bytowa, wyznaczenie krótkiego czasu, w którym ma być wykonany obowiązek zwrotu świadczenia,

stosunkowo znaczna wysokość kwoty objętej obowiązkiem zwrotu w stosunku do kwoty aktualnych dochodów osoby lub rodziny zobowiązanej nie zwalniają z obowiązku zwrotu świadczenia nienależnego.

Znaczny ciężar związany z wykonaniem obowiązku zwrotu świadczenia nie jest równoznaczny ze szczególnym przypadkiem, z jakim spotyka się adresat decyzji orzekającej zwrot takiego świadczenia.

W naturze każdej sankcji i każdego ciężaru bowiem leży to, że jej wykonanie wywołuje dolegliwości (tak: W. Maciejko, P. Zaborniak, komentarz do art. 104 ustawy o pomocy społecznej, www.lexpolonica.pl).

[srodtytul]Obowiązek informowania[/srodtytul]

Podstawą zwrotu nienależnie pobranych świadczeń jest decyzja wydana przez właściwy organ (np. wójta czy kierownika gminnego ośrodka pomocy społecznej).

W rozstrzygnięciu administracyjnym uznającym świadczenie za nienależnie pobrane organ określa przede wszystkim wysokość zobowiązania i termin zapłaty należności.

Jak podkreślił WSA w Poznaniu w wyroku z 11 września 2008 r., organ pomocy społecznej ma prawo żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia dopiero po tym, jak decyzja uchylająca decyzję przyznającą np. zasiłek stanie się ostateczna [b](IV SA/Po 806/07)[/b].

Z kolei, jak wynika z wyroku NSA z 19 listopada 2009 r., rozpoznając sprawę zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, w której co do zasady postępowanie wszczynane jest z urzędu, organ jest obowiązany zbadać, czy zachodzą przesłanki do odstąpienia od żądania zwrotu.

Wymagać to będzie ustalenia, czy zachodzi przypadek szczególnie uzasadniony ze względu na sytuację osoby zobowiązanej do zwrotu [b](I OSK 1895/07)[/b].

Ponieważ art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej wymaga przy odstąpieniu od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia złożenia przez zobowiązanego lub pracownika socjalnego wniosku, to stwierdzić należy, że organ administracji o możliwości złożenia takiego wniosku powinien stronę pouczyć.