Jedyny taki proces. Sąd Najwyższy osądzi stalinowskiego sędziego, który skazał na śmierć młodego pilota

- Próbowałem, pech, nie udało się, trzeba płacić – to słowa wypowiedziane przez Edwarda Pytko do współwięźnia w celi śmierci na Mokotowie. Był rok 1952, sierpień. Zaledwie kilka dni wcześniej Pytko, 23-letni podporucznik lotnictwa i instruktor, został zatrzymany w czasie próby ucieczki wojskowym samolotem za granicę.

Nieudana ucieczka młodego pilota na Zachód. Zabrakło dwóch minut

Doszło do tego podczas akrobacji treningowych nad bazą w Izbicku, niedaleko Opola, kiedy to Pytko nieoczekiwanie zboczył z kursu i skierował swojego Jaka-9P na południe. Wcześniej jednak wyłączył radiostację. Sądząc, że zbliża się już do lotniska w amerykańskiej strefie Austrii obniżył lot i zbliżył się do pasa startowego. W rzeczywistości było to lotnisko nieopodal Wiener-Neustatd, w strefie kontrolowanej przez sowietów.

Pytko zorientował się, że na lotnisku na którym ląduje stacjonują wojska radzieckie i usiłował nabrać ponownie wysokości. Uniemożliwiły mu to jednak dwa sowieckie MiG-i, które przechwyciły Jaka i zmusiły maszynę do lądowania. Okazało się, że do wolności młodemu pilotowi zabrakło dwóch minut lotu – tyle bowiem, ok. 20-30 km, dzieliło go od strefy amerykańskiej.

Podporucznik został zatrzymany, tymczasowo aresztowany i natychmiast przetransportowany do Warszawy. W błyskawicznym procesie przed stalinowskimi sądami wojskowymi został skazany z art. 90 Kodeksu karnego Wojska Polskiego na karę śmierci, ułaskawienia odmówił mu prezydent Bolesław Bierut. Wyrok wykonano 29 sierpnia czyli 21 dni po zatrzymaniu Pytki. Ciało pilota, z rękami związanymi drutem kolczastym, wrzucono do bezimiennego dołu na tzw. łączce na warszawskich Powązkach. O śmierci 23-latka rodzina dowiedziała się dopiero po kilku miesiącach, a szczątki pilota odnaleziono podczas badań w 2015 r.

Co skłoniło pilota do próby ucieczki? Z późniejszych relacji rodziny wynika, że dostał rozkaz donoszenia służbom na kolegów, czego odmówił. Chciał zatem w ten sposób uniknąć prawdopodobnych przykrych konsekwencji.

Czytaj więcej

Plus Minus

Stara szkoła sędziowska

Sędzia ustalający z przełożonym scenariusz procesu to dziś patologia. Jej korzenie sięgają PRL. Wtedy była to norma

Miał 24-lata i wydał wyrok śmierci. Potem został prezesem Sądu Najwyższego

Wyrok śmierci na Pytkę wydał w pierwszej instancji Sąd Wojsk Lotniczych w Warszawie. Z trzyosobowego składu sędziowskiego żyje jeszcze jedynie Bogdan Dzięcioł, wówczas 24-letni asesor. Później zrobił zawrotną karierę w sądownictwie komunistycznym. W 1971 r trafił do Sądu Najwyższego, jeszcze w tym samym roku został prezesem Izby wojskowej, przez 16 lat był też prezesem Izby Karnej SN.

O jego podejściu do zawodu sędziego wiele mówi jego wypowiedź podczas jednego z partyjnych posiedzeń w okresie stanu wojennego: „Wiele jest sposobów doskonalenia orzecznictwa sądowego, ale (...) stara prawda głosi (my sędziowie to pamiętamy), że właściwa polityka kadrowa stanowi istotną gwarancję prawidłowości orzecznictwa i pełnej niezawisłości sędziowskiej. Wniosek z tego konkretny: sędzia, który świadomie nie realizuje linii partii i nie przestrzega obowiązującego prawa (w tym dekretów stanu wojennego), winien być niezwłocznie odwołany".

Dziś sytuacja 97-letniego sędziego Dzięcioła jest już zgoła inna. Ma to m.in. związek ze sprawą Edwarda Pytki. W 1993 r., na skutek starań rodziny, proces pilota został wznowiony, w rezultacie czego wyroki z 1952 r. uznano za nieważne, a skazanego tym samym rehabilitowano. - Czyn Pytki był indywidualnym protestem przeciwko totalitarnym stosunkom społeczno-politycznym, narzuconym wojsku przez władze komunistyczne i jednocześnie indywidualnym, desperackim działaniem na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego, mającym na celu zwrócenie uwagi światowej opinii publicznej na postępujące komunistyczne zniewolenie społeczeństwa polskiego – argumentował wtedy sąd.

Przeciwko sędziemu Dzięciołowi śledztwo wszczęła Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie. Oskarżono go o popełnienie zbrodni komunistycznej i zbrodni przeciwko ludzkości. Chodzi o to, że orzekał on w sprawie Edwarda Pytki, do czego jako asesor nie miał uprawnień nawet w świetle prawa komunistycznego. Nastąpiło to wbrew art. 18 Dekretu – Prawo o ustroju sądów wojskowych z 1944 r. W konsekwencji skazanie na śmieć młodego Pilota i tym samym pozbawienie go życia było bezprawne.

Czytaj więcej

Społeczeństwo

Były wojskowy sędzia skazany za mord sądowy pilota

Były sędzia Sądu Wojsk Lotniczych w Warszawie został skazany za udział w sądowym zabójstwie oficera wojsk lotniczych, który próbował uciec samolotem na Zachód.

Jedyny taki wyrok. Pięć lat więzienia za mord sądowy

W rezultacie sędzia Dzięcioł stanął przed Wojskowym Sądem Okręgowym w Warszawie, który przed niemal rokiem uznał go za winnego zbrodni komunistycznej i zbrodni przeciwko ludzkości, poprzez bezprawne pozbawienie życia Edwarda Pytki. Według sądu było to prześladowaniem pilota i stosowanie przeciwko niemu represji, z powodów odmiennych poglądów politycznych. Dzięcioł został za to skazany na pięć lat więzienia i na taki sam okres pozbawienia praw publicznych.

Sprawa będzie miała jednak dalszy ciąg. Od tego wyroku odwołał się bowiem prokurator IPN. W apelacji domaga się on surowszej kary – 8 lat więzienia. Prokurator nie zgadza się z przyjętym przez sąd zdaniem, że sędzia Dzięcioł nie wiedział, iż orzeka w sprawie Pytki, jako osoba nieuprawniona. Zarzuca przy tym brak jakichkolwiek ustaleń sądu w tej sprawie i pominięcie tej kwestii w wyjaśnieniach oskarżonego sędziego.

To jednak nie jedyna apelacja. Zmiany orzeczenia domaga się też obrońca sędziego Dzięcioła. Jego zdaniem wyrok jest niesłuszny i sędzia powinien zostać uniewinniony. Uzasadnia to m.in. nienależytą - jego zdaniem – obsadą sądu okręgowego, w związku z orzekaniem w sprawie przez sędziego powołanego przez tzw. neoKRS.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Były sędzia skazany na 5 lat więzienia za udział w sądowym zabójstwie

Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie skazał na 5 lat więzienia Bogdana Jana D. – byłego sędziego Sądu Wojsk Lotniczych w Warszawie za wydanie wyroku orzekającego karę śmierci wobec podporucznika wojsk lotniczych Edwarda P.

Sąd Najwyższy osądzi zbrodnię stalinowską byłego prezesa Sądu Najwyższego

Po latach sędzia Bogdan Dzięcioł powróci do Sądu Najwyższego, tym razem jednak jako oskarżony. To bowiem do Izby Karnej Sądu Najwyższego, jako do sądu wojskowego II instancji, trafiły obie apelacje. Oznacza to, że sąd, w którym Dzięcioł był prezesem przez kilkanaście lat, będzie go teraz sądził.

Nastąpi to już niebawem. Rozprawa w tej sprawie została wyznaczona na 6 marca. Sprawą zajmie się trzech sędziów: Tomasz Artymiuk, Jerzy Grubba, i Eugeniusz Wildowicz. Co istotne, żaden z nich nie pracował w SN wspólnie z sędzią Dzięciołem. Wszyscy zostali powołani do tego sądu już po 2000 r.