Szeroki wachlarz pomysłów na zmiany w ochronie zdrowia

Materiał powstał we współpracy z Polskim Związkiem Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego – Krajowi Producenci Leków

Jak przedstawia się porównanie poziomu wydatków na ochronę zdrowia w Polsce i państwach Europy Zachodniej? Jakie konsekwencje dla stanu zdrowia Polaków wynikają z różnic w ponoszonych nakładach? Czy można – i w jaki sposób – zwiększyć nakłady na ochronę zdrowia w Polsce? Jakie strategie w tym zakresie prezentują ugrupowania polityczne? Czy w inny sposób można poprawić dramatyczne wyniki zdrowotne Polaków? W jaki sposób politykę zdrowotną uczynić priorytetem rządu? A wreszcie, koszty leków – w Polsce udział państwa jest w nich najniższy w Unii Europejskiej, polscy pacjenci dopłacają do nich najwięcej. Czy nie należy zwiększyć udziału środków publicznych w kosztach leków?

Te zagadnienia znalazły się w centrum uwagi podczas debaty „Jak inwestować w opiekę zdrowotną, aby osiągnąć w Polsce porównywalny do Europy Zachodniej poziom stanu zdrowia społeczeństwa?”, która odbyła się w redakcji „Rzeczpospolitej”. Współorganizatorem spotkania był Polski Związek Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego – Krajowi Producenci Leków (PZPPF-KPL). W debacie wzięli udział m.in. politycy reprezentujący szerokie spektrum polskiej sceny.

Główne bolączki systemu

Dyskusję poprzedziła prezentacja prof. Johna Yfantopoulosa z Instytutu Badań Polityczno-Ekonomicznych i Społecznych IPOKE, profesora ekonomii zdrowia na Uniwersytecie Ateńskim, poświęcona wpływowi niedoinwestowania ochrony zdrowia na dostępność leków i usług zdrowotnych – na przykładzie Polski. Wśród problemów naszego systemu opieki zdrowotnej ekspert wskazał niski poziom finansowania publicznego, dostępność do usług, długi czas oczekiwania na świadczenia i wysokie koszty ponoszone przez pacjentów oraz braki personelu.

Jak mówił, okres pandemii obnażył słabość polskiego systemu opieki zdrowotnej i brak gotowości do stawienia czoła kryzysowi zdrowotnemu. W czasie pandemii Polska znalazła się na drugim miejscu w UE pod względem liczby niezaspokojonych potrzeb medycznych. Pacjenci z chorobami innymi niż covid napotykali bariery w dostępie do opieki specjalistycznej. W efekcie oczekiwana długość życia Polaków skróciła się o 1,4 roku w porównaniu z 2019 r. Polska jest także w grupie państw UE o największej nadmiarowej liczbie zgonów w okresie pandemii (trzecie miejsce).

Prof. Yfantopoulos zwrócił także uwagę na niedoinwestowanie ochrony zdrowia w Polsce: wydatki na zdrowie jako procent PKB są o 2 pkt proc. niższe od średniej unijnej (6,5 vs. 8,5 proc.). Z kolei w wartościach bezwzględnych Polska inwestuje w opiekę zdrowotną połowę środków w porównaniu ze średnią UE.

– Inwestycje w sektorze opieki zdrowotnej są opóźnione. System jest dość rozdrobniony i wiele usług duplikuje się. Polska jest krajem o najniższej liczbie lekarzy i pielęgniarek na mieszkańca. Oznacza to długi czas oczekiwania na usługi, a wielu pacjentów nie ma dostępu do lekarzy lub do opieki o odpowiedniej jakości – mówił ekspert.

Dodał, że w Polsce koszty pokrywane przez pacjentów są wysokie i wynoszą w przeliczeniu 1 euro na każde 5 euro wydawane na opiekę zdrowotną. – Aż dwie trzecie płatności z kieszeni pacjentów dotyczy leków – wskazał prof. Yfantopoulos. – Finansowanie kosztów opieki zdrowotnej w zakresie leków jest w Polsce istotnie niższe (35 proc.) od unijnej średniej (59 proc.).

Ekspert przedstawił też swoje tezy dotyczące kierunków zmian w polskim systemie opieki zdrowotnej. Wskazał na korelację między wysokością nakładów publicznych na ochronę zdrowia a długością życia w zdrowiu mieszkańców kraju. Podkreślił, że wydatki na zdrowie nie są kosztem, ale inwestycją, która procentuje wzrostem produktywności społeczeństwa. Są motorem wzrostu gospodarczego. Natomiast ilość środków przeznaczanych na refundację leków decyduje o dostępności farmakoterapii, a ta może być najbardziej efektywną kosztowo interwencją medyczną, jeśli na rynku działa konkurencja i do refundacji wprowadza się dużo konkurujących ceną leków. Jego zdaniem wysokość nakładów na zdrowie w Polsce nie jest wystarczająca. Polacy płacą natomiast zbyt dużo z własnej kieszeni za leki. Tymczasem wydatki prywatne są regresywnym sposobem finansowania opieki zdrowotnej, co prowadzi do wzrostu niezaspokojonych potrzeb w zakresie usług zdrowotnych i leków oraz stwarza znaczne ryzyko katastrofy ekonomicznej dla gospodarstw domowych.

– Dlatego rządzący powinni traktować finansowanie systemów opieki zdrowotnej jako możliwość inwestowania w zdrowie ludności, czyli w kapitał ludzki swojej gospodarki – uważa prof. Yfantopoulos.

Pacjent w centrum uwagi

Po prezentacji rozpoczęła się ożywiona dyskusja dotycząca zarówno przedstawionych tez, jak zmian, jakie powinny zdaniem uczestników debaty nastąpić w systemie opieki zdrowotnej w Polsce.

Ewa Pląsek, wiceprezes Fundacji Urszuli Jaworskiej, zwróciła uwagę, że do systemu „powinni zostać dopuszczeni pacjenci”. – Są oni podmiotem w tym wszystkim, o czym dziś rozmawiamy – podkreśliła.

– W uzupełnieniu prezentacji pana profesora dodałabym, że nasze społeczeństwo się starzeje. Skupię się na seniorach, gdyż stanowią oni dużą część populacji. U znacznej części starszych pacjentów występuje wielochorobowość. Brakuje specjalistów. 90 proc. rodzin opiekuje się seniorami we własnym zakresie, gdyż opieki długoterminowej jako takiej nie ma, szczególnie w mniejszych miejscowościach; duże miasta sobie z tym radzą. W małych miejscowościach dostępność do lekarzy w zasadzie jest zerowa poza podstawową opieką zdrowotną. Szpitale powiatowe dysponują coraz mniejszą liczbą specjalistów. Do tego dochodzi spadek demograficzny. Wkrótce więc nie będzie komu płacić za opiekę nad seniorami, którymi teraz opiekują się rodziny. Możemy mieć do czynienia z sytuacją, w której jedno dziecko będzie się opiekować dwojgiem schorowanych rodziców, a być może także dziadkami, gdyż wydłuża się czas naszego życia. Mając świadomość tej sytuacji, inwestowanie w zdrowie w odniesieniu do PKB w Polsce na poziomie połowy tego, co przeciętny kraj w Unii Europejskiej, to zdecydowanie za mało – diagnozowała sytuację Ewa Pląsek. Dodała, że ważne jest też inwestowanie w profilaktykę.

W jaki więc sposób zwiększać te nakłady, ale tak, by były one jednocześnie wykorzystywane jak najbardziej efektywnie, pytał prowadzący debatę Marcin Piasecki z „Rzeczpospolitej”.

Prof. dr hab. Marcin Czech, prezes Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego, zgodził się, że oba te elementy są bardzo istotne. – Mamy w Polsce za mało nakładów, żeby gonić Zachód – wskazał.

– Jak pieniądze powinny pracować efektywnie? Mamy olbrzymie rezerwy w organizacji systemu. Możemy podzielić go na segmenty i powiedzieć, jak działają. W miarę dobrze zorganizowane jest szeroko rozumiane zarządzanie lekami. Znamy procedury, wiemy, ile mamy pieniędzy – w moim rozumieniu za mało – mówił ekspert. – Dlatego, że to są wczesne interwencje, a jeżeli jesteśmy w stanie pomóc farmakologicznie pacjentowi, to on nie przesuwa się w kierunku bardziej kosztochłonnych części systemu, np. do specjalistów, których nie mamy, czy do szpitali, które kosztują bardzo dużo. Potwierdzają to dane. Np. Holendrzy wydają na hospitalizację ponad 20 proc., a my – przeszło 50 proc. funduszy NFZ – wskazał.

– Dobrze, że dyskutujemy politycznie na najwyższym szczeblu, jak wprowadzić na różnych szczeblach efektywność wydatków na ochronę zdrowia. Ale gdybyśmy nieco osłabili polityczny wpływ np. na szpitale, ich liczby i profile i bardziej dzielili się danymi dotyczącymi wyników zdrowotnych różnych szpitali i klinik, to zbliżyłoby to nas do zarządzania – uważa prof. Czech. – Jak to zrobić? Tajemnica tkwi w tym, żebyśmy mieli jak największy poziom efektywności w systemie. Np. wyższy od 60 proc. w Grecji. W lekach już tak jest. Choć jednocześnie dane mówią, że Polacy ciągle za dużo współpłacą za leki. Dlatego zdejmowanie barier i obciążeń w finansowaniu leków, tak jak ma to robić według zapowiedzi choćby lista 75+, to krok w dobrym kierunku – podkreślał.

Efekty dla gospodarki

Zdaniem prof. dr. hab. n. med. Pawła Buszmana, prezesa spółki Innovations for Heart and Vessels Ltd., „nie da się zrobić dobrej medycyny bez odpowiednich środków na ochronę zdrowia”.

– Dochodzimy do paradoksu, kiedy zbyt mała ilość środków w systemie powoduje niegospodarność. Bo różne lobby będą przeciągały te pieniądze na swoją stronę, wszędzie będzie ich brakowało, a efektywność ich wydawania będzie niska. Patrząc więc na poziom PKB per capita w Polsce, a należymy do krajów średnio bogatych, to odnosząc się do standardów światowych powinniśmy już wydawać między 9 a 11 proc. PKB na ochronę zdrowia. Mamy połowę z tego – mówił ekspert. – To bardzo źle. Bo jeśli nie inwestujemy w zdrowie społeczne, to traci na tym gospodarka. Nie jest bowiem problemem to, że społeczeństwo się starzeje, ale że jednocześnie jest bardziej schorowane niż w innych krajach. Więc nasza produktywność, zamożność jest z tego powodu dużo niższa. Jednocześnie pogarszający się stan zdrowia Polaków w połączeniu ze zmniejszającą się populacją będą stanowiły ograniczenie do kolejnego skoku cywilizacyjnego – dodał.

– Wydatki na ochronę zdrowia powinny natychmiast wzrosnąć do standardów, o których mówimy. Jest zależność wprost między inwestycjami w zdrowie a dochodem narodowym brutto. Wydłużenie czasu życia o rok oznacza zwiększenie PKB o 5 proc. To jest bezpośrednie przełożenie. Trzeba więc walczyć o to, by społeczeństwo było zdrowe oraz miało siły i ochotę do dalszego kształcenia się, nawet w późnym wieku, i długiej aktywności zawodowej. Środki, które mamy, ledwo wystarczają na ratowanie zdrowia pacjentów w szpitalach – tłumaczył prof. Buszman.

Pomysły na zmiany

Jakie propozycje w zakresie tego, skąd wziąć pieniądze na ochronę zdrowia i jak je efektywnie wydawać, mają ugrupowania polityczne?

Prof. dr hab. n. med. Urszula Demkow, ekspertka think tanku Strategie 2050, zaplecza eksperckiego Polski 2050, powiedziała, że „system potrzebuje całkowitej transformacji”. Przedstawiła pomysły Polski 2050 na zmiany.

– W systemie jest za mało pieniędzy. Skąd je wziąć? Składka zdrowotna wynosi 9 proc. Na mocy Polskiego Ładu zniknął odpis podatkowy – wcześniej pracujący na umowy o pracę płacili tylko 1,25 proc., a 7,75 proc. płacił za nich budżet państwa. Polski Ład wprowadził też zamieszanie w składce zdrowotnej dla przedsiębiorców. Zarówno system podatkowy, jak i daniny na zdrowie są skomplikowane i chaotyczne. Pragniemy ten system uprościć. Skoro państwo zabrało nam odliczenie podatkowe, to wyliczyłam, że gdy w tym roku budżet państwa wyniesie ok. 3,3 bln zł, to według planu w NFZ znajdzie się prawie 170 mld zł. Jeżeli to są wpływy z naszej składki, to państwo, likwidując odpis podatkowy, zabrało obywatelom ok. 146 mld zł. Nasz pomysł jest taki, żeby budżet podzielił się tymi pieniędzmi z obywatelami i choćby część przeznaczył na ich zdrowie – mówiła ekspertka Strategie 2050.

– Kolejna rzecz: za wszystkich, którzy nie płacą składki, powinien ją płacić budżet. Powinniśmy także efektywniej gospodarować zasobami systemu ochrony zdrowia. Potrzebne jest urealnienie koszyka świadczeń. Obywatel, który płaci 9-proc. składkę, powinien wiedzieć, co mu się za to należy. Konieczna jest też retaryfikacja świadczeń uwzględniająca zarówno realne koszty, jak i współczynnik inflacji oraz wzrost wynagrodzeń pracowników systemu. Warto też zmienić zasady utylizacji śmieci w szpitalach. Do tej pory wszystkie śmieci trafiały do spalarni, co generowało ogromne koszty i zanieczyszczenie środowiska. Proponujemy efektywny kosztowo system segregacji śmieci ze szpitali oraz reutylizacji tej części odpadów, które bezpiecznie mogą być poddane recyklingowi – wymieniała prof. Demkow.

Barbara Dziuk, posłanka Prawa i Sprawiedliwości, stwierdziła, że „wszyscy jako parlamentarzyści wiemy, że wzrosły nakłady na służbę zdrowia”. – Teraz dochodzą do 7 proc. PKB z 3 proc. To podwojenie finansowania – podkreśliła.

– Ilość pieniędzy nie załatwi jednak spraw organizacyjnych. Wiele szpitali nie radzi sobie z powodów organizacyjnych, a nie z braku pieniędzy. Potrzebni są dobrzy menedżerowie i dyscyplina w wydatkowaniu pieniędzy publicznych. To normalne mechanizmy ekonomiczne, tu jest nad czym pracować. Są szpitale niezadłużone, które sobie radzą. Warto popatrzeć na szpitale w strukturach wojskowych. Jestem zafascynowana organizacją w nich i wydatkowaniem pieniędzy, można brać z nich wzór. Obserwuję też, że wiele placówek medycznych jest nastawionych wyłącznie na zyski, a najważniejszy w całym systemie jest pacjent i jego dobro oraz dostosowanie do potrzeb i oczekiwań osób, które czekają na pochylenie się nad sprawami zdrowotnymi – mówiła posłanka PiS.

Jak dodała, „kadry medyczne to nie tylko lekarze i pielęgniarki”. – To mnóstwo innych zawodów. 20 lat była wprowadzana ustawa o nich. To też systemowo usprawni wiele rzeczy zarówno finansowo, ale też od strony zabezpieczeń formalnoprawnych dla tych osób. Idziemy w standardy europejskie i cieszę się, że jest taki trend – podkreśliła.

Zgodziła się z postulatami postawienia na profilaktykę. – Jest ona zawsze tańsza – wskazała Barbara Dziuk. – Programy, jakie są w Ministerstwie Zdrowia, są w moim rozumieniu dobre, tylko chodzi o informowanie o nich przez organizacje pacjenckie. Ostatnio udało się je wszystkie zjednoczyć w kierunku dbania o zdrowie i to jest dobry kierunek – dodała.

Składka to czy podatek

Rajmund Miller, poseł Koalicji Obywatelskiej, stwierdził, że „sytuacja systemu jest krytyczna”. – W 2021 r. zmarło najwięcej Polaków od II wojny światowej: 520 tys., w tym ponad 100 tys. zgonów nadmiarowych. Wskutek nie zawsze udolnej organizacji zapobiegania i leczenia covidu mamy olbrzymi dług zdrowotny. To choroby kardiologiczne i onkologia. Średnia długość życia zmniejszyła się o 2,4 roku – mówił.

– Działania w ochronie zdrowia oceniam bardzo krytycznie. Jest za mało środków, minimum w UE to 7 proc. PKB. Nie osiągnęliśmy tego poziomu i przy obecnej polityce państwa długo nie osiągniemy. Do ub.r. było to 4,2 proc. PKB, dziś to ok. 5,1 proc. Ale jak ma być lepiej, gdy w ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty wprowadza się zapis o zabraniu 13 mld zł z NFZ, które były przeznaczone na leczenie pacjentów. To pieniądze ze składek Polaków. Ministerstwo i rząd rezygnują z finansowania ratownictwa medycznego, leki 75+, które miały być finansowane, leki dla kobiet w ciąży oraz ubezpieczenia osób bezrobotnych i pracowników różnych sektorów, którzy nie płacą zgodnie z przepisami składek zdrowotnych – wyliczał poseł KO.

Nawiązał do zmian w składce. – To nie składka, to 9-proc. podatek zdrowotny, którego obywatele nie mogą odpisać od dochodu. Dziś, kiedy mamy inflację, przedsiębiorca, który musi zamykać firmę, musi np. sprzedać auto czy jakieś urządzenie, od kwoty uzyskanej ze sprzedaży musi zapłacić 9 proc. podatku do NFZ. Mówimy o zmianie zasady pobierania składki, ale i wskazujemy źródła finansowania. Po pierwsze, proszę oddać 13 mld zł zabranych z NFZ. Po drugie, za produkty szkodliwe dla zdrowia, alkohol i papierosy, państwo pobiera akcyzę – ok. 36–37 mld zł. Te środki powinny być skierowane na naprawę zdrowia obywateli – wyjaśnił Rajmund Miller.

Marcelina Zawisza, posłanka Lewicy Razem, zwróciła uwagę, że system opieki zdrowia trzeba „dofinansować z budżetu państwa tak, by jak najszybciej osiągnąć te minimum 7,2 proc. bez sztuczek księgowych”.