Jak pan ocenia powrót Władimira Putina na Kreml?

Wiktor Jerofiejew:

Wrócił w innym stylu niż kiedyś. Jego przybycie nie było dla nikogo zaskoczeniem, ale on sam jest pewnie zdumiony, że rządzi w Moskwie, która go nie lubi. Proszę sobie wyobrazić sytuację polityka, który znajduje się na Kremlu, a wokół niego wrogie miasto, wszyscy chodzą z białymi wstążkami (symbol poparcia dla opozycji – red.) i ugania się za nimi policja. Inauguracja Putina odbyła się przy pustych ulicach w centrum Moskwy. Opozycja szydziła, mówiąc: „okupacja". Dla Putina, który zaczynał polityczną karierę w 2000 roku, to diametralna zmiana. Język prasy stał się ostry, w powietrzu zapachniało rewolucją. Dwanaście lat temu byłoby to nie do pomyślenia. W Moskwie i innych miastach rosyjskich zapłonęły ognie.

Ognie, które zmuszą Putina do dymisji? Pan też uczestniczył w protestach opozycji. Czy coś one zmienią?

Dwukrotnie uczestniczyłem w akcjach protestacyjnych. Zrobiły na mnie ogromne wrażenie. Szczególnie wiec na prospekcie Sacharowa. To był protest uliczny, jednak organizatorzy przewidzieli wejścia dla VIP-ów. Nie skorzystałem z nich, poszedłem przez tłum. 100 tysięcy ludzi, środek dnia i nigdzie zapachu alkoholu! Wszędzie europejskie, błyskotliwe hasła na plakatach i transparentach. Przypominało mi to Paryż w 1968 roku i bunt studencki. Wszyscy mają żywe, wyraziste oczy. Moskwa obudziła się ze snu.

W Moskwie mieszka ponad 10 milionów osób, w protestach wzięło udział 100 tysięcy. Nie za mało na przebudzenie?

Wszystkie rewolucje są dokonywane przez mniejszość. Większość dołącza lub nie. Moskwa mówi dziś językiem rewolucji i broni wartości europejskich, bliskich Europie, Warszawie, Paryżowi...

W gazecie „Argumienty i Fakty" mówił pan, że po zmianach w 1917 i 1991 roku Rosja pływa „w morzu rozbitych wartości bez punktu orientacyjnego". Nadal pan tak uważa?

Jesteśmy chyba najbardziej rozproszonym narodem na świecie, a rozbite wartości rosyjskie – europejskie, liberalne, archaiczne, dotychczas wyznawane na rosyjskiej prowincji, gdzie pachnie XVII wiekiem – przemieszały się niczym piłeczki. Ktoś uznaje 30 procent wartości europejskich, a pozostałe 70 procent – archaicznych, ktoś odwrotnie. Ojciec i syn wierzą w co innego.

Dostrzegam jednak, że w większych miastach Rosji, a przynajmniej w Moskwie, rozpoczyna się nie tyle może łączenie wartości, ile ich dialog. Ważne jest, że w akcjach protestacyjnych uczestniczą nie tylko zwolennicy liberalizmu, tradycyjnie dość u nas słabi, lecz także radykalna, nieraz wręcz rewolucyjna lewica i nacjonaliści, których można nie lubić, ale gdy uczestniczą w dialogu wartości, stają się bardziej do przyjęcia. Nie uznają Putina również socjaldemokraci, a nawet partia Władimira Żyrinowskiego, która nigdy nie słynęła z niezależności. Władzę trudno zwalczyć, ale jej szeregi opuszczają znani i cenieni politycy, tacy na przykład jak były minister finansów Wiktor Kudrin. Ci, którzy trafnie odbierają sytuację Rosji i nie traktują kraju jak bankomatu, wiedzą, że muszą coś robić. Ruch sprzeciwu rośnie w siłę.

Czy Putin będzie z nim walczył?

Putin będzie bronił nie tylko prezydentury, także swojej wolności. Nie chce podzielić losu uwięzionego oligarchy Michaiła Chodorkowskiego. Nowy-stary prezydent jest przekonany, że Rosja nie potrzebuje ruchu rewolucyjnego na kształt aksamitnych w końcu przemian, jakie wstrząsnęły Europą Wschodnią. Byłoby dobrze, gdyby takie rewolucje miały miejsce u nas. Putin nie jest człowiekiem idei i niełatwo będzie z nim budować dialog. Jest jednak szansa, by go doń zaprosić.

Mówił pan, że Putin poprowadzi Rosję nie do Europy, ale w kierunku takich krajów jak Wenezuela.

Tak też robi. Pierwszą wizytę zagraniczną złożył na Białorusi. A to, że najpierw zrezygnował ze szczytu państw G8 w amerykańskim Camp David, było jak najbardziej świadomym posunięciem. Przypomina mi się w tym kontekście sytuacja po dojściu Putina do władzy po raz pierwszy, w roku 2000. 4 lipca oficjele wybierali się na tradycyjne przyjęcie do ambasady amerykańskiej w Moskwie. Gościli tam przez całe lata 90. Putin powiedział: „to nie jest nasze święto", i nikt tam nie poszedł.

Dziś sytuacja się powtarza. Putin jedno mówi, a co innego robi – to zachowanie typowe dla agenta wywiadu. A przecież nie sposób powiedzieć, że podczas dziesięciu lat jego rządów Rosja była nastawiona antyamerykańsko. Ba, w Uljanowsku powstaje baza tranzytowa NATO! Wypowiedzi z Kremla pod adresem USA to czysta retoryka – oburzająca, ponieważ zbija zwykłych obywateli z tropu. Przeciętni Rosjanie zaczynają w nią wierzyć. Ja z kolei jestem skłonny uwierzyć w to, że Putin czuje się człowiekiem absolutnie niewinnym. Wydaje mu się, że wszystko, co robi, jest słuszne. Teraz obraził się na Moskwę. Gdy zgłosił chęć kandydowania, w wyborach prezydenckich pojawiły się propozycje przeniesienia stolicy na Syberię. Jego uraz jest równie silny jak skłonność do przesady retorycznej.