Christopher Stokes: Rosjanie niszczą szpitale w Ukrainie. Robi tak jeszcze tylko Izrael

1000, 1500 zabitych po stronie rosyjskiej dziennie, ogromne straty także po stronie ukraińskiej: starcia w Ukrainie porównuje się do najgorszych faz pierwszej wojny światowej, bitwy nad Sommą czy pod Verdun. 

Pracuję dla Lekarzy bez Granic od przeszło ćwierć wieku. Byłem w Azerbejdżanie, Afganistanie, Czeczenii, Angoli, Rwandzie, Kosowie, Libanie, Strefie Gazy i Syrii. Ta wojna jest jedną z najbrutalniejszych, jakie widziałem. Pamiętam, jak się zaczęło. Poleciałem do Kijowa 20 lutego 2022 roku, aby rozmawiać o współpracy z ukraińskim Ministerstwem Zdrowia. To była niedziela. W nocy ze środy na czwartek obudziły mnie przelatujące nad głową rosyjskie migi. A więc wojna. Zostałem w Ukrainie przez niemal dwa lata, a i później regularnie tam wracałem. Widok żołnierzy wychodzących z okopów i biegnących we mgle naprzeciw ostrzałowi wroga: takie sceny, jakby żywcem wzięte z pierwszej wojny światowej, widywałem wcześniej w starciach między Azerbejdżanem i Armenią w 1993, 1994 roku. Pamiętam też szturm afgańskich kawalerzystów z maskami przeciwgazowymi na twarzy w 1996 roku. Ale w Ukrainie śmierć w wojnie pozycyjnej to jest codzienność, a nie coś wyjątkowego. I tak już czwarty rok. Całe miasta są zamieniane w ruiny. Co prawda w Strefie Gazy wojska izraelskie także pustoszą zabudowania, zniszczenia są niewyobrażalne. Tam mamy jednak do czynienia z wojną asymetryczną: jedna strona jest uzbrojona po zęby w skali iście przemysłowej, druga w dużo mniejszym stopniu. Tutaj ścierają się dwie ogromne machiny wojenne. 

To przekłada się też na ogromne cierpienie ludności cywilnej...

Tylko że w czasie wojny zniszczenie można siać w różny sposób. Nawet przeprowadzenie ludobójstwa ludności cywilnej nie wymaga wyrafinowanej techniki wojskowej. Niestety, wystarczy dobra organizacja. W Rwandzie w 1994 roku każdego dnia ginęło 15, 20, 30 tysięcy ludzi. Byli zabijani przy użyciu zwykłych maczet. W Ukrainie jest inaczej. Zaczęliśmy tam naszą pomoc od wsparcia ewakuacji rannych pociągami. Mieliśmy nasze bazy we Lwowie, w Iwano-Frankowsku. W tamtym czasie linia frontu bardzo szybko się przesuwała. To przekładało się na duże straty ludności cywilnej. Szczególnie tam, gdzie na okupowanych terenach – według relacji – Rosjanie zachowywali się bardzo brutalnie.

Czytaj więcej

Konflikty zbrojne

Chrzest w Buczy. „To nie jest dla nas przeklęte miejsce”

To nie jest dla nas przeklęte miejsce. Śmiech dzieci tam, gdzie okupanci dokonali zbrodni, to naj...

Widzieliśmy to na przykład w Buczy i innych miejscowościach na północ od Kijowa, gdzie pojawiliśmy się zaraz po wycofaniu się rosyjskich wojsk. Poziom zniszczenia był szokujący. Ciała leżały na ulicach. Wszędzie były miny. Ludzie opowiadali nam o egzekucjach, o osobach, które Rosjanie porwali, wycofując się. Ci, których pozostawili, wpadli w głęboką traumę. Naszą rolą, jako medycznej organizacji humanitarnej, nie jest stwierdzanie, czy mamy do czynienia ze zbrodnią wojenną. Od tego są odpowiednie instytucje międzynarodowe i sądy. Ale to, co widzieliśmy przez pryzmat naszych pacjentów, jest zatrważające.

Rosjanie ich torturowali?

Opowiadali nam o warunkach, w jakich byli przetrzymywani. Często w ciemnych piwnicach, z fatalnym wyżywieniem. Wielu wymagało pomocy dentystycznej, bo rosyjscy żołnierze umyślnie wybijali im zęby. Ludzie często opowiadali nam, że byli bici. A przecież chodziło o zwykłych cywilów, a nie osoby walczące z Rosjanami.

Rosjanie chcą terrorem zmusić Ukraińców do podległości?

Byłem w Chersoniu zaraz po wycofaniu się stamtąd żołnierzy. Rozmawiałem z ludźmi, którzy przeżyli rosyjską okupację. Jedni mówili mi, że mogli dość swobodnie się poruszać, pojechać do szpitala czy apteki po leki, choć oczywiście napotykali na punkty kontrolne. Ale inni, którzy byli z odmiennej wioski czy dzielnicy, mieli zupełnie inne doświadczenie. Przez dziewięć miesięcy w zasadzie musieli pozostawać w domu. I to nawet gdy cierpieli na poważne, przewlekłe choroby. Osoby starsze, choćby z cukrzycą, pozostawały bez leków. Wszystko zależało od tego, jaki rosyjski dowódca sprawował kontrolę nad danym terenem. Trudno tu było rozpoznać po stronie Rosjan jakąś strategię, metodę działania. Tak jakby nie było jakichś odgórnych zaleceń. Najgorzej jest jednak w chwili, gdy rosyjska ofensywa przyspiesza. Ludzie muszą wtedy dokonywać dramatycznych wyborów: porzucać dorobek życia czy zostać, ryzykując, że wpadną pod kontrolę Rosjan. Mieliśmy taki dramatyczny przypadek w okolicach Pokrowska. 70-letnia kobieta szykowała się do samobójstwa. Nie wiedziała: uciekać czy zostać? W ostatniej chwili uratowaliśmy ją. Inni po prostu uciekają, w miarę jak się front przesuwa, bo ich dom, mieszkanie zostało zbombardowane. Często nie mają gdzie się podziać.

Ukraińcy w żadnym wypadku nie popełniają zbrodni, które obciążają Rosjan?

Jako Lekarze bez Granic nie stajemy po żadnej ze stron. Jednak ta wojna jest jedną z tych rzadkich wojen, w których nie jesteśmy dopuszczeni na drugą, w tym przypadku rosyjską, stronę. Na przykład w Afganistanie regularnie przekraczałem linię frontu. To był czas, kiedy talibowie jeszcze nie zdobyli władzy, bronili się. Ale mimo to pozwalali prowadzić nam naszą misję na kontrolowanym przez siebie terenie. Podobnie jak Amerykanie. Mogliśmy też przenosić rannych na drugą stronę frontu, jeśli taka była potrzeba. W naszym szpitalu w Kunduz leżeli zarówno żołnierze regularnej armii, jak i talibowie. Podobnie było w czasie wojny w Angoli: pracowaliśmy po obu stronach frontu. 

Dlaczego Rosjanie nie wpuszczają Lekarzy bez Granic?

Nigdy nam tego nie powiedzieli. Domyślam się, że chcą mieć pełną kontrolę nad zajętymi terytoriami, nie chcą, by kręciły się tam niezależne podmioty niosące pomoc. Inną wyjątkową rzeczą w tej wojnie jest liczba zniszczonych przez Rosjan szpitali, ambulatoriów, przychodni. Jest ich tak wiele, że bardzo trudno uciec przed wrażeniem, że jest to działanie celowe, na rozkaz. Tym bardziej że dziś wojsko używa bardzo precyzyjnej broni, więc trafienie w jakiś cel jest wynikiem świadomej decyzji, a nie przypadku. We współczesnych wojnach spotkałem się z czymś podobnym jeszcze tylko w Strefie Gazy, gdzie Izraelczycy także niszczyli szpitale.

Owszem, w Afganistanie Amerykanie też zniszczyli w Kunduz jeden z naszych szpitali. Upubliczniliśmy ten straszny atak, na szczęście nigdy się nie powtórzył. Amerykanie powiedzieli, że to był wypadek, a nawet stwierdzili, że „nawet gdyby Osama bin Laden był leczony w szpitalu, to byśmy go nie zbombardowali”. Czy to prawda, czy nie – tego nigdy się nie dowiemy! Innym coraz częstszym działaniem Rosjan jest tzw. podwójne uderzenie. Często stykaliśmy się z tym w Syrii ze strony rosyjskich wojsk, a teraz widzimy to w Ukrainie. Chodzi o to, że kiedy pocisk uderzy w zabudowanie, targ, szpital, ludność cywilną, po chwili przylatuje dron, aby zobaczyć, czy już przyjechały karetki, ratownicy. I wtedy nadlatuje drugi pocisk, aby ich zabić. To stawia nas przed okrutnym dylematem: zostawić potrzebujących, czasem umierających czy też ryzykować życie woluntariuszy, lekarzy.

Co to mówi o Rosjanach?

Że mamy do czynienia z wojną totalną. Bo przecież nie dotyczy to tylko szpitali. W 2022 roku byliśmy na dzień przed bombardowaniem przez Rosjan stacji kolejowej w Kramatorsku: setki ludzi czekało na ewakuację pociągami, gdy uderzył w nich rosyjski pocisk. Skoro niszczone są szpitale, staramy się budować przenośne kliniki. Ale i z tym jest problem, bo rosyjskie drony dostają się coraz głębiej za linię frontu. Ogranicza nam to dostęp do ludzi, którym chcemy pomagać, bo strefa wojny jest głębsza. Mieliśmy też wiele przypadków bardzo dobrze oznaczonych karetek pogotowia, które zostały trafione. Nie wiemy, czy celowo, ale jest to rosnący problem. Mimo to próbujemy ewakuować rannych z rejonu frontu w głąb Ukrainy, do Kijowa czy nawet Lwowa. W ubiegłym roku udało nam się w ten sposób przewieźć przeszło 15 tysięcy osób. Wiele z nich jest w tak złym stanie, że musimy ich intubować i podawać środki uspokajające. Ale za każdym razem staje przed nami trudny wybór, jak blisko frontu możemy się zbliżyć, aby zabrać potrzebujących. To jest bardzo niebezpieczne. Szpital w Berdiańsku, szpital w Bachmucie, w których pracowaliśmy, nie istnieją. Pamiętam, jak w jednej z klinik ustalałem z ordynatorem zasady naszej współpracy, ale już tydzień później jej nie było.