Kompleksowe zarządzanie w gospodarce wodnej

Materiał powstał we współpracy z Państwowym Gospodarstwem Wodnym Wody Polskie

Zjawiskiem, z którym mamy do czynienia w Polsce, są spowodowane nawalnymi deszczami powodzie błyskawiczne. Jak można im zapobiegać?

Pamiętajmy, że woda to jest żywioł, a susza czy powodzie są zjawiskami naturalnymi, które były, są i będą. Zresztą przykład roku 2021, roku powodzi na świecie, pokazał, że takie kraje, jak Niemcy czy Holandia, czyli potentaci w gospodarce wodnej, doświadczyły gigantycznych i ekstremalnych powodzi. Zginęło kilkaset osób, a koszty to są dziesiątki miliardów euro.

Zgodnie z unijnymi dokumentami, m.in. dyrektywą powodziową, mamy cały system zarządzania ryzykiem powodziowym. Podstawą są mapy ryzyka i zagrożenia powodziowego, które są aktualizowane co sześć lat – ostatni raz miało to miejsce w ubiegłym roku – a które stanowią symulację na tzw. wodę stulecia, która jednak zdarza się nie co 100 lat, lecz coraz częściej. Mapy pokazują nam w skali kraju, w których miejscach, w większości chodzi o rzeki, w razie powodzi woda może wylać i jaki teren może zalać, czyli pokazujemy tereny zalewowe. No i podstawowa zasada jest taka, żeby się nie budować na tych terenach zalewowych.

Chyba w naszym kraju nie do końca jest ona przestrzegana...

I tu pojawia się kwestia kompleksowego zarządzania gospodarką wodną. Wcześniej zgodę na zabudowę na terenach zalewowych wydawali samorządowcy, głównie starostowie. Nawet jeśli ktoś w dobrej wierze coś zbudował na terenie, gdzie pojawiają się podtopienia i powodzie, to teraz staje się to coraz większym problemem. Nie zawsze możliwe jest stworzenie skutecznych zabezpieczeń przeciwpowodziowych, jeśli zabudowania są bardzo blisko rzek... Zresztą ludzie bardzo często zapominają o tym, jakie nieszczęścia się zdarzyły. A powodzie to zjawiska cykliczne, bo – jak wspominałem – były są i, niestety, będą się zdarzać. Dlatego trzeba się odpowiednio przygotować – a przede wszystkim nie budować na tych terenach zalewowych.

Kolejnym etapem, który obecnie finalizujemy, jest przygotowanie programu zarządzania ryzykiem powodziowym. Jest to de facto program inwestycyjny, pokazujący, co musimy zrobić, a głównie – co muszą zrobić Wody Polskie, także we współpracy z samorządami, żeby ryzyko powodziowe pokazane na mapach zniwelować i uwolnić grunty pod inwestycje.

I co trzeba zrobić?

Mówimy o systemie naczyń połączonych. Po pierwsze, trzeba budować i modernizować wały przeciwpowodziowe jako naturalne urządzenia z przesłoną filtracyjną, która sięga głęboko w ziemię. Po drugie, trzeba również odpowiednio je utrzymywać, m.in. kosić. Wykaszanie terenu międzywala pozwala zmniejszyć falę powodziową nawet o 0,5 metra! A trzecie działanie to jest budowa polderów i zbiorników przeciwpowodziowych oraz tworzenie systemów informatycznych umożliwiających odpowiednie zarządzanie obiektami i kontaktem z innymi służbami, kiedy pojawią się wezbrania, ryzyko podtopień i powodzi. W Wodach Polskich zajmują się tym centra operacyjne. Nowoczesna ochrona przeciwpowodziowa to dziś cały system, który obecnie powstaje.

Jaki okres, ilu lat, obejmują zadania ujęte w programie?

Przeciętnie statystycznie samo przygotowanie średniej lub większej inwestycji w gospodarce wodnej, czyli wstępna koncepcja, potem rozmowy ze społeczeństwem, również decyzje środowiskowe, to jest około pięciu lat. Zatem z punktu widzenia prawa europejskiego to jest najtrudniejszy element przygotowania i prowadzenia inwestycji. Potem przychodzi czas na wykonanie samej inwestycji, w zależności od jej wielkości to rok, dwa lata. Z kolei przy gigantycznych projektach potrzeba zdecydowanie więcej czasu. Jesteśmy bardzo poważnie uwarunkowani różnymi przepisami, również dotyczącymi ochrony środowiska, które należy uwzględnić w procesie inwestycyjnym.