Czy umiemy się dzielić z innymi?

Dane o tym, ile organizacji pozarządowych (NGO) działa w Polsce, jakimi pieniędzmi dysponują, ile osób w nich pracuje, a ile im pomaga i na co wydają pieniądze, są rozproszone w wielu źródłach. Większość dotyczy 2023 r., choć część informuje, jak wydawały pieniądze już w 2024 r.

Rozdrobniony sektor

– Ze 105 tys. zarejestrowanych organizacji ekonomii społecznej ponad 32 tys. to jednostki ochotniczej straży pożarnej, koła gospodyń wiejskich, koła łowieckie i organizacje wyznaniowe – podał GUS. Oznacza to, że działa ok. 70 tys. NGO, i tak szacowało Stowarzyszenie Klon/Jawor dwa lata temu (kolejny raport ma przedstawić w połowie roku). GUS podał, że wszystkie organizacje miały ok. 51 mld zł przychodów, połowa miała więcej niż 42 tys. zł. I choć najbardziej znane są największe fundacje (często związane z firmami: TVN, Polsat, Orlen lub PZU), to ok. 60 proc. działa lokalnie, co najwyżej w powiecie, a tylko niespełna co piąta w całym kraju. Kwota, którą dysponują NGO, mocno wzrosła w 2022 r. Miały wówczas 47 mld zł przychodów, ponad 12 mld zł więcej niż rok wcześniej. Wzrost wynikał z zaangażowania w pomoc uchodźcom z Ukrainy. Wzrosło też zaufanie do sektora. Z badania Klon/Jawor „Ufamy, ale… Polski i Polacy o organizacjach pozarządowych” wynikało, że 63 proc. respondentów ufało NGO i był to drugi wynik po małych firmach (64 proc.). NGO nie ufał co piąty respondent, a nie miał o nich zdania co szósty.

Sektor jest rozdrobniony finansowo. Co prawda brak badań bieżących, ale z tych sprzed trzech lat wynika, że co trzecia organizacja miała od kilku do 10 tys. zł przychodu, trochę więcej od 10 tys. do 100 tys. zł. A najbogatsze – powyżej 1 mln zł – to ok 6 proc.

Prawie 33 tys. organizacji to typowe stowarzyszenia (są jeszcze sportowe), a 20 tys. – fundacje. Pomimo tej różnicy w liczbie oba typy organizacji dysponowały podobnymi funduszami, po ponad 18 mld zł w 2023 r. Obie te grupy zatrudniały ok. 133 tys. pracowników, choć prawie połowa działała tylko dzięki wolontariatowi działaczy i członków.

GUS oszacował, że ponad 43 proc. pieniędzy, które miały NGO, to pieniądze publiczne. Nie oznacza to, że wszystko dostały w formie zbiórek i wpłat. NGO ubiegają się o granty krajowe i zagraniczne, biorą udział w konkursach organizowanych przez samorządy i rząd, dostają także od samorządów i rządu dotacje. W NGO pracowało 190 tys. osób, znacznie więcej pomaga jako wolontariusze, z niektórych badań wynika, że może to być 3 mln. W tej liczbie są także działający w i na rzecz organizacji wyznaniowych.

Odrębną grupą NGO są te, które mają status organizacji pożytku publicznej (OPP). To organizacje, na które wpłaty i pomoc rzeczowa mogą być odliczone od podatku dochodowego. Możemy na nie przeznaczyć 1,5 proc. podatku PIT lub przekazać im do 10 proc. dochodu, jeśli płacimy PIT, lub do 6 proc. dochodu (płatnicy CIT), i w ten sposób obniżyć wartość podatku. Ich listę ma Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Z informacji sprzed dwóch tygodni wynika, że w tym roku będziemy mogli przekazać 1,5 proc. podatku PIT dla jednej z 9375 organizacji. W ub.r. mieliśmy ponad 10 tys. NGO. Z danych NIW wynika, że w 2023 r. 349 NGO otrzymało status OPP, a ponad 80 mniej go straciło.

Co szósta OPP działała na Mazowszu, a prawie połowa wszystkich w jednym z czterech województw: mazowieckim, śląskim, dolnośląskim lub małopolskim. Najmniej ich było w województwach podlaskim, lubuskim i świętokrzyskim. Najwięcej działało na rzecz osób niepełnosprawnych (2,8 tys.) oraz dzieci i młodzieży (1,6 tys.).

Informacje o tym, ile podatnicy przekazali pieniędzy związanych z podatkami, dostarcza resort finansów. W zeszłym roku (dochody z 2023 r.) OPP otrzymały od 14,8 mln osób ponad 1,9 mld zł jako 1,5 proc. PIT. To o ponad 370 mln zł więcej niż rok wcześniej, a na taki gest zdecydowało się o 2,1 mln osób więcej niż w 2023 r. Przeciętna kwota przekazywanych wpłat wyniosła 128 zł.

Pieniądze z 1,5 proc. PIT pomagają głównie osobom w trudnej sytuacji zdrowotnej. Lista fundacji, które dostają najwięcej, nie zmienia się od lat. 100 najczęściej wybieranych organizacji otrzymało około 70 proc. pieniędzy. Tak więc często pomagając potrzebującym i chorym, wspieramy dodatkowo system ochrony zdrowia, na który i tak płacimy daninę. WOŚP także wspiera system ochrony zdrowia. Przez poprzednie 32 edycje przekazała do szpitali i placówek sprzęt wart ok 2,4 mld zł. Największe kwoty 1,5 proc. PIT za 2023 r. trafiły do: Fundacji Dzieciom „Zdążyć z Pomocą” (334,5 mln zł), Fundacji Siepomaga (136,2 mln zł), Fundacji Avalon (95,4 mln zł). WOŚP była na siódmym miejscu z niespełna 31,5 mln zł.

W ub.r. ponad 659,4 tys. firm rozliczało podatek CIT za 2023 r. Ich dochody wyniosły prawie 655,5 mld zł. Darowiznę na cele charytatywne i organizacje pożytku publicznego przekazało 6125 firm. Było to blisko 1,15 mld zł. Odliczona darowizna to średnio 189 tys. zł, nieco mniej niż rok wcześniej. Wtedy niespełna 7,4 tys. firm przekazało blisko 1,35 mld zł. Z danych MF wynika zaś, że darowizny na cele charytatywne przekazuje ok. 1 proc. firm i nie zmienia się to od lat. Z ponad 25,5 mln podatników PIT darowizny przekazało 481 tys. na kwotę 429,6 mln zł. Przeciętna kwota odliczona przez podatnika wyniosła 893 zł. Najprawdopodobniej dane za ub.r. mogą wykazać wyższe kwoty – mogło się tak stać ze względu na to, że wiele osób i firm pomagało powodzianom jesienią.

Szacunek dla filantropii

Trudno oszacować, jak otwarci na filantropię są mieszkańcy Polski. Badania pokazują niejednoznaczne wyniki, choć znacznie więcej osób poważa dobroczynność, niż się w nią angażuje. Odliczenia od podatku i od dochodu na pewno nie są jedyną formą pomocy materialnej. Część osób przekazuje dary bez odnotowywania tego w domowych rachunkach i w rozliczeniach z państwem.