Ramy prawne stanu wyjątkowego reguluje konstytucja RP oraz ustawa o stanie wyjątkowym z 21 czerwca 2002 r.
We wniosku o wprowadzenie stanu wyjątkowego Rada Ministrów określa przyczyny wprowadzenia i niezbędny czas trwania stanu wyjątkowego oraz obszar, na jakim powinien być wprowadzony, a także odpowiednie do stopnia i charakteru zagrożenia, w zakresie dopuszczonym ustawą o stanie wyjątkowym, rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.
Czytaj też: Rząd wnioskuje o wprowadzenie stanu wyjątkowego na granicy
Prezydent ma niezwłocznie rozpatrzyć wniosek a następnie wydać rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego na czas oznaczony nie dłuższy niż 90 dni lub postanawia odmówić wydania takiego rozporządzenia. Ale stan wyjątkowy może być też przedłużony raz i za zgodą Sejmu maksymalnie o dodatkowe 60 dni.
W czasie stanu wyjątkowego mogą być potencjalnie wprowadzone (ustawa to dopuszcza) nakazy lub zakazy: przebywania lub opuszczania w ustalonym czasie oznaczonych miejsc, obiektów i obszarów; uzyskania zezwolenia organów administracji publicznej na zmianę miejsca pobytu stałego i czasowego; zgłoszenia w ustalonym terminie organom ewidencji ludności lub Policji przybycia do określonej miejscowości; utrwalania za pomocą środków technicznych wyglądu lub innych cech określonych miejsc, obiektów lub obszarów.
Może być też wprowadzony rygor odosobnienia w stosunku do osoby po ukończeniu 18 lat, w stosunku do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pozostając na wolności będzie prowadziła działalność zagrażającą porządkowi publicznemu albo odosobnienie jest niezbędne dla zapobieżenia popełnienia czynu karalnego (immunitety np. poselski muszą być zachowane). Może być też rozszerzone pole użycia policji i wojska a nawet wprowadzona cenzura prewencyjna.
Decyzje wydane przez organy władzy publicznej na podstawie ustawy o stanie wyjątkowym lub przepisów wykonawczych podlegają natychmiastowemu wykonaniu.
Rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela określone w prezydenckim rozporządzeniu powinny odpowiadać jednak charakterowi oraz intensywności zagrożeń stanowiących przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego, a także zapewniać skuteczne przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa. Oczywiście to konkretne prezydenckie rozporządzenie może ustanawiać tylko część dopuszczonych ustawa rygorów.
Redaktorzy naczelni dzienników oraz nadawcy programów radiowych i telewizyjnych są obowiązani do niezwłocznego, nieodpłatnego podania do publicznej wiadomości rozporządzenia prezydenta RP oraz innych aktów prawnych dotyczących tego stanu, przekazanych im przez wojewodę właściwego ze względu na siedzibę redakcji lub nadawcy. Tu pojawia się pytanie czy na terenie objętym stanem wyjątkowym czy w innych regionach także.
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia, a Sejm może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Dodajmy, że w czasie stanu wyjątkowego (tak samo jak klęski żywiołowej lub wojennego) oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu, nie może być skrócona kadencja Sejmu, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz prezydenta. Wybory do samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.
O stanie nadzwyczajnym, głównie klęski żywiołowej, mówiono dużo na początku epidemii - zachęcała do jego wprowadzenia opozycja, ale jak wiadomo rząd z niego nie skorzystał argumentując, że zwykłe zmiany ustawowe wystarczą do zwalczania epidemii.
