Pacjencie: jedz, pij i żyj

Cztery polskie towarzystwa naukowe pracują nad standardami leczenia żywieniowego w onkologii. Dokument ma być gotowy na poznański zjazd Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej 21 maja. Eksperci przekonują, że leczenie żywieniowe powinno być integralną częścią terapii. Zaniedbanie tego i doprowadzenie do niedożywienia pacjenta bezpośrednio przekłada się bowiem na znaczne pogorszenie rokowań.

Dobre kilogramy

To dlatego Polskie Towarzystwo Onkologiczne, Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej, Polskie Towarzystwo Chirurgii Onkologicznej i Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu zamierzają w jednym dokumencie zebrać wszystkie zalecenia i przekonać lekarzy do ich stosowania.

To drugie będzie jednak znacznie trudniejsze. Choć obowiązujące rozporządzenie ministra zdrowia nakłada na oddziały szpitalne (z wyjątkiem oddziałów ratownictwa) obowiązek oceny stanu odżywienia pacjentów, nie wiadomo, w ilu przypadkach naprawdę tak się dzieje. Lekarze – anonimowo – opowiadają, że powszechna praktyka jest taka, że choć istnieją skale i procedury takiej oceny, w rzeczywistości się tego nie wykonuje. Ocena ta jest natomiast – według zgodnej opinii ekspertów czterech towarzystw naukowych – wykonywana rutynowo na oddziałach chirurgii onkologicznej.

Problem polega na tym, że leczenie żywieniowe nie jest traktowane poważnie – jako jeden z najważniejszych aspektów poprawiających wyniki leczenia u chorych na nowotwory. – Wbrew pozorom bardzo często wymagają go również chorzy leczeni radio- i chemioterapią, a nie tylko ci, którzy są operowani – uważa prof. Piotr Rutkowski, prezes Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej. – Niestety, jest ono włączane dopiero na etapie leczenia, co pogarsza jego wyniki i zwiększa odsetek niepowodzeń. Gdyby zostało zastosowane przed operacją czy leczeniem skojarzonym, mogłoby zapobiec powikłaniom.

Dane zbierane przez onkologów w Europie mówią, że u 45 proc. pacjentów następuje spadek wagi o co najmniej 10 proc. Powrót do wagi wyjściowej jest bardzo trudny i nierzadko trwa rok od momentu zakończenia leczenia. U części chorych dochodzi do utraty mięśni szkieletowych, których odbudowanie bez specjalnej rehabilitacji nie jest już później możliwe. Pojawia się wyniszczenie nowotworowe organizmu (określa się to terminem „kacheksja"), a ogromny spadek wagi ciała koresponduje z prognozowaną długością życia.

– W latach 90. przeprowadzono badanie z udziałem 3 tys. pacjentów chorych na raka – mówi „Rz" dr Marian de van der Schueren, specjalistka dietetyk z Centrum Medycznego Vrije Universiteit w Amsterdamie. – Okazało się, że od 50 do nawet 85 proc. pacjentów onkologicznych miało znaczny ubytek wagi. Żyli krócej, funkcjonowali gorzej, słabiej działały na nich leki. Na przykład wytrzymywali chemioterapię krótszą o miesiąc. A jedyną grupą chorych, która miała wyraźnie lepsze rokowania, byli ci, którzy nie tracili wagi.

– Od 60 do 80 proc. pacjentów onkologicznych jest niedożywionych, oczywiście w zależności od umiejscowienia nowotworu – uważa dr Niki Georgiu z Nutricii, jednego z największych producentów żywności medycznej. – Utrata wagi jest bardzo istotnym czynnikiem prognostycznym. Źle żywieni pacjenci gorzej reagują na chemioterapię. Spada jakość ich życia. I zmniejszają się szanse przeżycia.

Niedożywienie najczęściej stwierdza się u chorych z nowotworami układu pokarmowego oraz głowy i szyi. Przy raku przełyku niedożywionych jest nawet 80 proc. pacjentów, przy nowotworach trzustki – od 80 do 85 proc. Na drugim końcu skali są nowotwory ginekologiczne i urologiczne – tu problem niedożywienia dotyczy 10–15 proc. chorych.

Stres robi swoje

Onkolodzy podkreślają, że w przypadku chorych na raka liczba przyjmowanych kalorii spada – od 20 do nawet 1000 dziennie. Pacjenci tracą apetyt, radykalnie zmienia się im smak i zmysł powonienia. Na zmiany postrzegania żywności cierpi co czwarty pacjent z nowotworem. Przy podawaniu niektórych leków (chemioterapii) smak i powonienie zmienia się nawet u połowy chorych. Do tego dochodzą wymioty, poczucie zmęczenia i strach.

– Proszę sobie wyobrazić, co się dzieje z człowiekiem, gdy się dowiaduje, że ma raka. Dwie trzecie pacjentów jest w stanie średniego lub silnego stresu. Pacjenci tracą apetyt, wpadają w depresję – opisuje dr Tomasz Jastrzębski z Katedry i Kliniki Chirurgii Onkologicznej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. – Zrobiliśmy własne badania pacjentów przed operacją nowotworów przewodu pokarmowego. Doustna suplementacja przed zabiegiem zmniejszała ryzyko ciężkich powikłań, pacjenci szybciej wracali do zdrowia. Badanie przerwaliśmy z przyczyn etycznych.

Onkolodzy przyznają, że taką „doustną suplementację" chorzy obecnie muszą sobie kupić sami. Butelka kosztuje ok. 7–10 zł, a potrzeba ich nawet siedem dziennie. NFZ tego nie refunduje.