Niemiecki cud w Polsce

PiS szło do wyborów pod hasłem „Polska w ruinie". Teraz ruina ma zniknąć. Partia ma „odrzucić koncepcje tego szkodnika Balcerowicza, postawić na Morawieckiego". Tyle tylko, że te „koncepcje" pozwoliły Polsce po upadku socjalizmu osiągnąć sukces bez precedensu w jej historii.

Wzrost dochodu na mieszkańca w III RP przez pierwsze 20 lat wolności był mniej więcej sześć razy silniejszy niż w II RP. Przez 26 lat istnienia III RP realnie zwiększył się on ponaddwuipółkrotnie. Powtórzyliśmy cud gospodarczy Niemiec: dochód na mieszkańca w Polsce w latach 1990–2015 podążał niemalże tą samą ścieżką co tam w latach 1955–1980. W rezultacie luka w dochodzie na mieszkańca między oboma krajami niemal skurczyła się do poziomu z początku PRL. W 26 lat prawie nadrobiliśmy 45 lat zapóźnienia po socjalizmie. Od Niemiec dzieli nas teraz mniej więcej tyle, ile od Węgier w 1990 r., od których od 2012 mamy wyższy dochód na mieszkańca.

Szczególnie spektakularnie rozwijała się Warszawa, stając się jednym z najzamożniejszych miast w Europie z dochodem na mieszkańca niemal dwukrotnie wyższym od europejskiej średniej (jeśli uwzględnić różnicę w poziomie cen). Wśród stolic w UE wyższy dochód na mieszkańca ma tylko sześć miast: Londyn, Paryż, Luksemburg, Amsterdam, Bruksela i Dublin, w tym ani jedna z Europy Środkowej.

Siłą napędową wzrostu polskiej gospodarki były w szczególności uprzemysłowienie i eksport. Wartość dodana w przemyśle przetwórczym na mieszkańca realnie zwiększyła się prawie pięciokrotnie. Jej wzrost przebiegał po ścieżce wyznaczonej wcześniej przez Koreę Południową. Przemysł zatrudnia u nas o ponad połowę większy odsetek pracujących niż w krajach starej UE, a także nieco większy niż przeciętnie w krajach Europy Środkowej. U progu transformacji Polskę w regionie wyróżniał przede wszystkim wysoki, sięgający prawie jednej trzeciej, odsetek pracujących w rolnictwie.

Polski eksport rósł nawet szybciej niż Korei. Udział Polski w światowym eksporcie potroił się i stał się o jedną trzecią wyższy, niż wynikałoby z jej udziału w światowym PKB. Zasadniczo zmieniła się też struktura naszego eksportu. O ile jeszcze w połowie lat 90. eksportowaliśmy głównie surowce i dobra niezaawansowane technologicznie, o tyle teraz prawie dwie trzecie stanowi eksport umiarkowanie lub wysoko zaawansowany technologicznie. Wzrostowi eksportu w ostatnich latach sprzyjało zbudowanie praktycznie od podstaw sieci ponad 3 tys. km autostrad i dróg szybkiego ruchu. Niedługo będzie ona dłuższa niż w Wielkiej Brytanii, a w ciągu dekady ma szanse stać się równie długa jak we Włoszech.

Wzrost polskiej gospodarki był nie tylko bardzo szybki, ale i stabilny. W latach 2000–2015 jego tempo było mniej zmienne wśród krajów UE jedynie w Belgii i Francji. Żadnemu z cyklicznych spowolnień w naszym kraju nie towarzyszył spadek PKB. Polska gospodarka jako jedyna w UE nie skurczyła się nawet podczas globalnego kryzysu finansowego.

Wskaźniki społeczne w Polsce osiągnęły wartości nawet lepsze niż ekonomiczne. Poziom indeksu lepszego życia, publikowanego przez OECD, który mierzy jakość życia w 11 wymiarach, sytuuje Polskę na 27. miejscu, podczas gdy pod względem samego dochodu czy majątku finansowego gospodarstw domowych lokujemy się na 29. i 32. miejscu. Przede wszystkim udało się nam stworzyć porządny system edukacji, który – z wyłączeniem kształcenia na poziomie wyższym – jest oceniany jako jeden z najlepszych na świecie. Młodzi Polacy nie tylko uczą się dłużej niż zdecydowana większość ich kolegów za granicą, ale i otrzymują lepsze wykształcenie. Zarazem dzięki egzaminom przygotowywanym i sprawdzanym poza szkołą oraz gimnazjom wyrównano dostęp do dobrej edukacji, rozszerzając go na dzieci z biedniejszych rodzin i najmniejszych miejscowości. W międzynarodowych testach PISA, badających wiedzę i umiejętności niezbędne do funkcjonowania w nowoczesnym społeczeństwie, lepsze wyniki niż Polacy uzyskują w Europie już tylko Estończycy i Finowie. A startowaliśmy z szarego końca.

Mniejsze niż przeciętnie w krajach OECD są u nas rozpiętości dochodowe. Ustabilizowały się one w połowie lat dziewięćdziesiątych, a od przystąpienia do Unii Europejskiej stopniowo się zmniejszają. Wyraźnie lepiej od średniej wypadamy też pod względem bezpieczeństwa. Liczba morderstw, po wzroście w latach 80. i na początku transformacji, od 2002 r. systematycznie maleje. Powróciła już do poziomu z lat 70. W relacji do liczby mieszkańców jest cztery razy mniejsza od średniej dla krajów OECD.

Wciąż odstajemy natomiast pod względem oczekiwanej długości życia. Lokuje nas ona na 30. miejscu, a więc o jedno miejsce gorszym niż dochód gospodarstw domowych. Niemniej od 1990 r. istotnie się wydłużyła – o prawie 12 proc. w przypadku mężczyzn i ponad 8 proc. w przypadku kobiet. Dla porównania, przez ostatnie 25 lat socjalizmu w przypadku mężczyzn w ogóle się nie zmieniła, a w przypadku kobiet poprawiła się o 4 proc.

Żeby Polacy mogli nadal być dumni z osiągnięć swojego kraju, a nie tylko z tego, że są Polakami, rządzący muszą dbać o to, co zapewniło Polsce sukces. Były to wolnorynkowe reformy, wprowadzone szybciej niż w innych krajach posocjalistycznych, oraz polityka makroekonomiczna, unikająca dużych nierównowag. Jeśli rządzący nie będą kontynuować reform lub pozbawią się pola manewru w finansach publicznych, to polski cud gospodarczy się skończy. Zrealizuje się zły scenariusz, albo bardzo zły. Ale w przyszłości.

Autor jest przewodniczącym Towarzystwa Ekonomistów Polskich, głównym doradcą Rady i Zarządu FOR, b. członkiem Rady Polityki Pieniężnej.