Luka w płacach wciąż jest potężna

Luka w płacach między wschodem a zachodem Europy wydaje się czymś oczywistym i miałaby wynikać z różnych kosztów życia (niższych w naszym regionie) i różnej produktywności (też niższej w naszym regionie). Eksperci ETUI, instytutu badawczego afiliowanego przy europejskiej centrali związków zawodowych, potwierdzili istotną lukę, ale zauważyli zaskakujące prawidłowości. Różnica w płacach jest znacząca, nawet gdy wziąć pod uwagę siłę nabywczą pieniądza. A rośnie dodatkowo, gdy dane skorygować o wiele istotnych czynników, jak struktura gospodarki, wykształcenie pracowników itp. Innym słowy Polak zarabia średnio 639 euro mniej niż Niemiec, a w przypadku dokładnie takiej samej pracy luka wynosi 669 euro.

Badanie przeprowadzono w 11 państwach naszego regionu: Polsce, Litwie, Łotwie, Estonii, Czechach, Słowacji, Węgrzech, Słowenii, Chorwacji, Bułgarii i Rumunii. Najmniejsza jest luka płacowa na Litwie, największa – w Rumunii.

Inżynier najbardziej poszkodowany

To jednak wynik średni, bo są różnice między sektorami wewnątrz krajowej gospodarki. W Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, relatywnie mniej poszkodowani są pracownicy mniej wykwalifikowani, pracujący w takich sektorach, jak hotele, restauracje czy sprzedaż. Natomiast luka płacowa jest większa dla pracowników wykwalifikowanych, jak np. inżynierowie.

– W krajach zachodnich dużo większa jest rozpiętość płac, więc gorzej wykwalifikowani pracownicy zarabiają dużo mniej niż lepiej wykwalifikowani – tłumaczy w rozmowie z „Rzeczpospolitą" Agnieszka Piasna, współautorka badania. Według niej pewne znaczenie może mieć ponadgraniczna mobilność pracowników, ale w tym raporcie tego nie badano. Mobilność rozumiana w tym sensie, że do Niemiec przyjeżdżają mniej wykwalifikowani pracownicy z Polski czy Ukrainy, i oni dodatkowo obniżają tam płace w tej kategorii zawodów.

Zdaniem ekspertki generalnie na znaczącą lukę płacową wpływa brak uzwiązkowienia w Europie Środkowo-Wschodniej. – Bardzo mało jest tam porozumień sektorowych czy na poziomie zakładu pracy – zauważa. Rzeczywiście, gdy spojrzeć na dane z Europejskiego Badania Warunków Pracy, sporządzanego co pięć lat przez unijną agencję Eurofound, widać różnice w reprezentacji pracowniczej między starymi i nowymi państwami UE. W tej drugiej grupie tylko w Słowenii więcej niż połowa pracowników ma w swoim zakładzie jakąś formę reprezentacji - związek zawodowy, czy radę pracowniczą. Pozostałe kraje naszego regionu mają wskaźnik poniżej 50 proc., przy czym Polska ma najniższy – tylko 27 proc. Z drugiej strony cała Europa Zachodnia, z wyjątkiem Portugalii, znalazła się powyżej 50 proc. (co jest unijną średnią), a najwyższy wskaźnik jest w krajach nordyckich: Szwecji, Finlandii i Danii.

Eksperci ETUI nie zgadzają się z tezą, że podwyższenie płac zniszczyłoby konkurencyjność polskiej gospodarki. – Niemcy dalej są konkurencyjne, ale nie niskimi płacami, tylko wartością dodaną. Udowodniony jest wpływ wyższych płac na innowacyjność, bo pracodawcom opłaca się inwestować w pracowników. Co gorsza w Polsce ten model niskiej płacy obejmuje wszystkie sektory – uważa Piasna. Zwraca też uwagę, że płace nie wyrównają się w sposób naturalny. – Jak widać, po 27 latach transformacji płace się nie wyrównały. Potrzebna jest interwencja, a w szczególności wzrost reprezentacji pracowniczej – uważa ekspertka.

Koniec prostych rezerw

Komisja Europejska w ostatnich ocenach polskiej gospodarki zwracała uwagę, że wyczerpują się proste rezerwy wzrostu poprzez konkurencyjność opartą na niskich płacach. W jednym z raportów na temat Polski wskazywała także na zgubny wpływ rozpowszechnionych kontraktów czasowych. Są dane potwierdzające, że firmy używające ich częściej (a w Polsce ten wskaźnik jest najwyższy w UE) mniej inwestują w badania i rozwój.

Badanie ETUI dobrze wpisuję się w politykę Komisji Europejskiej. Jej przewodniczący Jean-Claude Juncker obiecał realizację haseł społecznych. Na razie chodzi o tę samą płacę za tę samą pracę w tym samym miejscu, czyli faktycznie o pracowników delegowanych. KE zaproponowała, a państwa członkowskie prawdopodobnie przyjmą, nowelizację dyrektywy podnoszącą wynagrodzenie dla takich pracowników.

Opinie

Stanisław Gomułka, główny ekonomista BCC

Wzrost płac w Polsce znacznie przyspieszył w tym roku i możliwe, że na koniec roku sięgnie 6–8 proc. Przy inflacji rzędu 2 proc. oznacza to realny wzrost wynagrodzeń o 4–6 proc. Czy to już może zaszkodzić gospodarce i firmom? Mamy tu dwa scenariusze. Pierwszy scenariusz, pozytywny, w którym przedsiębiorstwa utrzymują swoją rentowność dzięki niesłabnącemu popytowi, a inflacja rośnie tylko umiarkowanie. I drugi, negatywny – gdy dochodzi do spirali płacowo-inflacyjnej, czego efektem byłoby gwałtowne schłodzenie gospodarki, a nawet recesja. Taki scenariusz to ostrzeżenie, że jedyny sposób na gonienie Europy Zachodniej pod względem poziomu płac to gonienie Europy pod względem wzrostu produktywności pracy.