Nowelizacja kodeksu postępowania administracyjnego wchodzi w życie 1 czerwca

Nowelizacji kodeksu postępowania administracyjnego, która wchodzi w życie w czwartek, 1 czerwca, ma uprościć i przyspieszyć załatwianie spraw w urzędach.

Nowe przepisy, zapowiadane w planie Morawieckiego, zostały uchwalone w ekspresowym tempie – projekt trafił do Sejmu 29 grudnia 2016 r., a już 7 kwietnia 2017 r. został uchwalony. Jego uzasadnienie zwracało uwagę na przewlekłość postępowań, związanych nie tylko z działalnością gospodarczą, ale też z wieloma codziennymi sprawami wszystkich obywateli.

Ważne nowości

– Każda nowelizacja przepisów, która by doprowadziła do skrócenia i przyspieszenia postępowań administracyjnych, zasługuje na uznanie przedsiębiorców – mówi dr Łukasz Bernatowicz, radca prawny i ekspert BCC. – Mimo że pozycja strony w postępowaniach administracyjnych ulega zmianie, generalnie jest ona nadal gorsza niż organów prowadzących postępowania.

Zdaniem eksperta BCC niezmiernie ważna jest zasada rozstrzygania wątpliwości na korzyść strony, o którą od dawna zabiegali przedsiębiorcy. Wyjątkiem od niej może być tylko rozbieżność interesów stron i ważny interes publiczny. Przedsiębiorcom zależy jeszcze, ażeby w konstytucji przedsiębiorcy, nad którą pracuje Ministerstwo Rozwoju, pojawił się zapis o domniemaniu uczciwości przedsiębiorcy. Obecna nowelizacja idzie w tym kierunku.

Milcząca zgoda

Nowością jest dobrowolna mediacja w postępowaniu administracyjnym.

– Moim zdaniem mediacja, która, jak pokazują statystyki, nie sprawdziła się w sądownictwie administracyjnym, może okazać się przydatna na etapie przedsądowym i przyczynić się do szybszego i bardziej efektywnego załatwiania, przynajmniej niektórych spraw – mówi dr Maciej Kiełbowski, adwokat w Kancelarii Wardyński i Wspólnicy. – Będzie to wymagało także pewnej zmiany podejścia organów administracji do prowadzenia postępowań i uwzględnienia w nich specyfiki mediacji.

Nowa ma być także tzw. milcząca zgoda, traktowana jako alternatywna dla załatwienia sprawy decyzją. Takie rozwiązania funkcjonują już w państwach UE.

„Milczenie organu" po upływie ustawowego terminu do załatwienia sprawy uznaje się za jej załatwienie w sposób uwzględniający w całości żądanie strony. To jednak ustawodawca zdecyduje, do jakich kategorii spraw znajdzie zastosowanie „milcząca zgoda".

– W Polsce funkcjonuje już w prawie budowlanym, co uprościło i skróciło postępowania – wyjaśnia dr Łukasz Bernatowicz.

„Milczące zakończenie postępowania" jest uważane za środek bezpośrednio przeciwdziałający bezczynności organu. Ma zmobilizować urzędników do załatwienia sprawy we właściwym terminie. Zwykle jest to miesiąc, ale odmienne terminy mogą być wprowadzone w przepisach szczególnych.

Adwokat Maciej Kiełbowski jest pełen nadziei co do działania tej instytucji, ale część nowych regulacji będzie można ocenić dopiero za jakiś czas, gdy będzie znany sposób ich działania w praktyce i orzecznictwo sądów administracyjnych na kanwie nowych regulacji.

Sprzeciw za skargę

Zmiany dotyczą także postępowania odwoławczego, w tym możliwości zrzeczenia się prawa do wniesienia odwołania. Nową instytucją jest sprzeciw od decyzji kasatoryjnej. Może on zmienić obecną sytuację, w której druga instancja, np. samorządowe kolegium odwoławcze, wojewoda czy minister, uchyla pierwszoinstancyjną decyzję, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania przez pierwszą instancję, co znacznie przedłuża postępowanie. Do tej pory można było jedynie wnieść skargę na tę decyzję. Obecnie zastąpi ją sprzeciw kierowany przeciwko uchyleniu decyzji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. W postępowaniu ze sprzeciwu sąd będzie oceniał jedynie, czy w danej sprawie istniały przesłanki uchylenia decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez organ pierwszej instancji. Ma to przeciwdziałać przewlekłości.

Nowela kodeksu postępowania administracyjnego wprowadza również szczególny tryb – postępowanie uproszczone w określonych kategoriach spraw. Jego zasadniczym celem jest skrócenie czasu postępowania. Maksymalny termin na załatwienie sprawy w postępowaniu uproszczonym wynosi 30 dni. Jest ono zastrzeżone dla spraw nieskomplikowanych.

Szczególnego podkreślenia wymagają uregulowania dotyczące administracyjnych kar pieniężnych. W polskim prawie stanowią one często dotkliwą sankcję. Jednocześnie nie ma reguł ogólnych określających zasady ich nakładania i wymierzania. Automatyzm i nieuwzględnianie okoliczności danej sprawy, co widać było chociażby w obowiązujących poprzednio przepisach o wycince drzew, nie sprzyjały sprawiedliwemu, w odczuciu społecznym, działaniu administracji. Obecnie postępowanie w sprawach nakładania kar administracyjnych doczekało się szczegółowego uregulowania.

Maciej Kiełbowski ocenia, że większość zmian idzie w dobrym kierunku.

Opinia dla "Rz"

prof. Hubert Izdebski, SWPS Uniwersytet Humanistyczno-Społeczny

Nowelizacja kodeksu postępowania administracyjnego jest ważna, bo wprowadza lub zapowiada wiele pozytywnych rozwiązań. Na podkreślenie zasługuje rozwinięcie ogólnych zasad postępowania administracyjnego o rozstrzyganie wątpliwości na korzyść strony, nieodstępowanie od utrwalonej praktyki rozstrzygania podobnych spraw czy zadeklarowanie zasady proporcjonalności. Istotnym elementem są przepisy o stosowaniu tzw. milczącej zgody. Ważne są przepisy o pieniężnych karach administracyjnych, postępowaniach uproszczonych i o instytucji mediacji w postępowaniu administracyjnym. Problemem może się jednak okazać ich stosowanie w praktyce. Nie wiadomo na razie, czy np. przepisy o milczącej zgodzie, wymagające odpowiednich przepisów szczególnych, będą dotyczyły prawa budowlanego – tam taka zgoda już istnieje według odrębnych uregulowań. Czekamy też na inne przepisy szczególne, np. dotyczące postępowania uproszczonego, które powinny być wprowadzone przy nowelizacji różnych ustaw. Tak naprawdę przydałby się jednak całkiem nowy kodeks, a właściwie nowe zasady postępowania administracyjnego, obejmujące także obecną materię ordynacji podatkowej – jedynie z przepisami szczególnymi, dotyczącymi postępowania w sprawach podatkowych. Obecnie bowiem pozycja podatnika wobec administracji skarbowej jest gorsza niż pozycja obywatela wobec innych organów administracji unormowana w k.p.a.