Centra życia kulturalnego

Rz: Ile razy był pan w bibliotece w ciągu ostatniego roku?

Dariusz Jaworski: Kilkadziesiąt razy – i to zarówno w kraju, jak i za granicą. Tyle tylko, że te wizyty w zdecydowanej większości miały charakter roboczy, czyli spotkaniowy, dyskusyjny, kongresowy i panelowy. A jeśli pyta pan o wizyty „wypożyczeniowe", to przyznam się szczerze, że teraz książki z bibliotek publicznych wypożycza mi żona – świetnie zorientowana w najnowszej i starszej literaturze. Proszę ją o tę czy inną publikację i ona ją dla mnie przynosi. Oczywiście, korzystam też z naszej, instytutowej biblioteki, w której są książki wydawane w ostatnich kilkunastu latach. No i czasami zbyt długo je przytrzymuję... (śmiech).

Najlepsze biblioteki w regionach

Jakie wnioski nasuwają się podczas tych wizyt?

Jest coraz lepiej, ale jest też nadal bardzo dużo do zrobienia. Widać to podczas spotkań z dyrektorami, pracownikami, a także czytelnikami w poszczególnych ośrodkach. Widać też, że w ostatniej dekadzie rozwój bibliotek w Polsce nabrał bardzo szybkiego tempa. Począwszy od modernizacji budynków i wymiany infrastruktury bibliotecznej, po odświeżenie i uaktualnienie księgozbiorów. Biorąc pod uwagę liczbę bibliotek działających w naszym kraju (ponad dziewięć tysięcy, nie licząc szkolnych i uczelnianych), należy pamiętać, że siłą rzeczy będą one na różnych etapach rozwoju. Niektóre ośrodki dopiero zaczynają korzystać z możliwości, jakie poprzez swoje programy daje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – np. program popularnie zwany infrastrukturą bibliotek stał się tak „pożądany", że zagospodarowałby zdecydowanie wyższe środki niż teraz oferowane. A przypomnę, że na pięć lat jest to 150 mln zł. Instytut Książki jest operatorem tego programu i chociażby przy tej okazji widzimy, że samorządy, dyrektorzy czy bibliotekarze mają coraz to nowe pomysły na zdynamizowanie działalności swoich placówek – my im takie możliwości stwarzamy i chętnie pomagamy w realizacji tych planów.

Poznaj najlepsze polskie biblioteki

Ranking Bibliotek 2017 - PDF

Ranking Bibliotek 2017 - xlxs

Co robić, aby biblioteki nie stawały się instytucjami przestarzałymi, kojarzącymi się z kurzem i skomplikowanym wypełnianiem rewersów?

Najprościej jest odpowiedzieć: pracować i aktywnie reagować na zmieniające się potrzeby czytelników.

Można wymienić kilka czynników, które mają kluczowe znaczenie dla oceny atrakcyjności biblioteki jako miejsca, do którego chciałoby się wejść i spędzić tam czas. Po pierwsze, to jej wygląd i przystosowanie pomieszczeń do swobodnego i komfortowego korzystania z bibliotecznych zasobów. To po prostu musi być ładne i przyjazne miejsce. Po drugie, wprowadzenie elementów multimedialnych, a więc inwestycja w komputery, e-booki, audiobooki, audioteki, elektroniczne systemy katalogowania itp. Cyfryzację trzeba oswoić i się z nią zaprzyjaźnić, a nie walczyć. Ale oczywiście na zasadach podmiotowych, a nie przedmiotowego zdominowania.

Po trzecie, biblioteka musi być miejscem kulturotwórczym, a więc zdecydowanie wyrastającym poza tradycyjnie rozumianą funkcję wypożyczalni książek i ewentualnie spotkań autorskich. Stopień tej kulturotwórczości bywa różny i zależy od wielu czynników.

I wreszcie po czwarte, ale tak naprawdę najważniejsze: wszystko zależy od ludzi. To wprawdzie truizm, który jednak w tej kulturotwórczej misji bycia bibliotekarzem (bo to jest misja!) nabiera szczególnego znaczenia. Tym bardziej że bibliotekarze zawsze za mało zarabiali i tak, niestety, jest nadal...

Czy wyobraża pan sobie biblioteki bez książek, tylko z zasobami elektronicznymi?

Książka jest zbyt głęboko zakorzeniona w świadomości społecznej jako przedmiot wartościowy, wzbogacający naszą kulturę. Przypomnijmy, że jeszcze nie tak dawno temu książka i umiejętność czytania wskazywały na wysoki status społeczny. Jestem przekonany, że osoby współcześnie odpowiedzialne za rozwój bibliotek pamiętają i będą pamiętać o tym, aby z dostępnych obecnie multimediów funkcjonujących w kulturze czytelniczej uczynić równoległą propozycję, a nie alternatywę dla dobrej książki papierowej.

Jaką pana zdaniem biblioteki powinny prowadzić politykę wobec nowości rynkowych? Tym bardziej wobec kryzysu krytyki literackiej, której jest coraz mniej w prasie i mediach.

Problem jest złożony. To widać chociażby w zacieraniu się granic pomiędzy gatunkiem, jakim jest recenzja, która może kształtować gust czytelniczy, a notą recenzyjną, która ma charakter PR-owski. Widzę to chociażby, prowadząc na jednej z uczelni przedmiot recenzja. Żadna z typowych bibliotek nie jest w stanie kupować wszystkich nowości. Jaka więc rada? Salomonowa: trzeba to robić mądrze. I dlatego – o czym przed chwilą wspomniałem – tak ważni są sami bibliotekarze.

W tym roku zwyciężyła biblioteka w Jarocinie, która w zeszłym roku była na 500. miejscu. Dlaczego możliwe są takie skoki?

Tak naprawdę wszystko zależy od indywidualnych uwarunkowań i okoliczności w danym regionie. Na tak widoczne postępy wpływ może mieć np. zmiana polityki samorządu w stosunku do danej biblioteki. Znaczenie ma również oferta kulturalna proponowana przez bibliotekę. Akurat wspomniany przez pana ośrodek w Jarocinie może pochwalić się licznymi klubami czytelniczymi (skierowanymi praktycznie do każdej grupy społecznej i wiekowej) czy atrakcyjnymi akcjami i projektami. Rozwój bibliotek to także inwestycja w ich pracowników, np. w postaci szkoleń. W końcu bibliotekarz to nadal zawód zaufania społecznego.

Jak wygląda infrastruktura bibliotek w Polsce na tle Europy?

Trzeba przyznać, że wszystkie elementy dotyczące modernizacji bibliotek, o których wspomniałem, są efektem podążania za wzorcem realizowanym w krajach, w których czytelnictwo jest na wysokim poziomie. Myślę tu zwłaszcza o krajach skandynawskich. Właśnie ten wzór zakłada poszerzenie funkcji biblioteki z instytucji do centrum życia kulturowego.