Ile kosztuje tanie państwo?

W Polsce z każdym rokiem przybywa urzędników. Kolejne rządy obiecują, że zmniejszą ich liczbę. Ma za tym przemawiać ekonomiczna efektywność. Sprawne państwo ma być bowiem również tanie. A jak może być tanie, skoro armia urzędników rośnie?

Zmniejszenie zatrudnienia w administracji publicznej zapowiadało zarówno PiS, gdy było u władzy w latach 2005–2007, jak i PO. W kampanii wyborczej w 2005 r. PiS obiecywało redukcję zatrudnienia o 20 proc. W sumie za jego rządów w administracji publicznej przybyło 13 tys. miejsc pracy. Ale o równie głębokich cięciach mówiła w przedwyborczych obietnicach PO. W dwa lata po objęciu rządów wciąż zakładano redukcję urzędników o 10 proc. W sumie za rządów PO przybyło ich ok. 60 tys. Licząc od 2005 r., ich liczba zwiększała się co roku średnio o ok. 7,3 tys.

Rodzą się więc dwa pytania – dlaczego politycy dwóch wręcz wrogich sobie partii zwykle obiecują to samo, czyli zwolnienia urzędników? No i dlaczego obu partiom, gdy przejmują już władzę, niemal równie skutecznie się to nie udaje?

Wygląda na to, że redukcje zatrudnienia są obiecywane, bo społeczeństwo tego oczekuję. Warto więc obiecywać. A dlaczego się nie udaje? Najprawdopodobniej dlatego, że choćby z racji dużego napływu środków unijnych administracja publiczna ma coraz więcej pracy. Istnieje też teoria mówiąca o tym, że strukturom regionalnym zwycięskiej partii też należą się jakieś łupy za wkład w zwycięstwo. Te drugą teorię trudno jednak obronić – mówiąc eufemistycznie, materiał dowodowy nie jest najwyższej jakości. Może więc zwolnienia wyglądają na korzystne ekonomicznie, ale społecznie wcale takie nie są?

Nie bez znaczenia jest też nastawienie społeczeństwa – a to urzędników nie ceni, nie szanuje, niejednokrotnie zarzucając im obijanie się i negatywne nastawienie do obywateli, zwanych w spadku po PRL petentami. W odbiorze społecznym pojawia się więc utrudniająca obywatelom życie grupa, która nie pracując wydajnie, tak naprawdę pozostaje na utrzymaniu państwa.

Ale to się powoli zmienia. Jak wynika z Diagnozy Społecznej, w Polsce stale spada poziom tzw. stresu kafkowskiego związanego z kontaktami z urzędnikami. I jest to zgodne z zależnością wskazującą, że im wyższa zamożność czy tzw. dobrostan, tym bardziej urzędnicy przestają obywateli stresować.

Mniej wydajni?

To prawda – urzędnicy kosztują nas coraz więcej. Ich liczba w ciągu dekady wzrosła o 23 proc. Na dodatek, jak wynika z danych Eurostatu, udział sektora publicznego (a więc wraz ze służbą zdrowia, obronnością, szkolnictwem) w PKB spadł w tym czasie z 15 do 13,7 proc.  Teoretycznie więc wydajność urzędników też spada. Tyle że między 2003 a 2014 r. wartość polskiego PKB wzrosła o 106 proc., a licząc według parytetu siły nabywczej, o 77 proc.* Czyli sfera publiczna pracuje jednak wydajniej niż przed dekadą, mniej jednak wydajnie niż inne branże.  Ale to właśnie ona stanowi coraz bardziej istotny wkład w rynek pracy – zwłaszcza poza wielkimi aglomeracjami.

Z danych GUS wynika, że na koniec 2014 r. w administracji publicznej pracowało 444 tys. osób, z czego 260 tys. na szczeblu samorządowym. W sumie z różnych szacunków wynika, że w jednostkach samorządowych zatrudnionych jest 1,9–2,1 mln osób. Oznacza to, że 21–25 proc. wszystkich Polaków zarabia na życie, pracując poza sektorem prywatnym. Ta średnia nie rozkłada się równomiernie. Z danych zebranych przez organizację Miasta Polskie wynika, że w województwach, w których jest zwykle wyższe bezrobocie i niższe średnie wynagrodzenie, udział ten przekracza 30 proc. Dotyczy to Lubelskiego, Podlaskiego, Podkarpackiego i Świętokrzyskiego, a więc tzw. ściany wschodniej, przez wielu nazywanej Polską B. Tak więc tam, gdzie nie ma kapitału, gwarantem stabilności zatrudnienia staje się państwo i samorząd.

Ma to dwie istotne konsekwencje. Po pierwsze, zwolnienia wśród urzędników najdotkliwiej dotykają biedniejszych regionów kraju. Po drugie, dobrobyt tych ludzi w dużej mierze zależy od wyborów – zarówno tych samorządowych, jak i parlamentarnych. Polityka ma więc znaczenie dla rynku pracy. Gdyby nagle rząd i samorządy zaczęły zwalniać pracowników administracji i spółek publicznych, stopa bezrobocia w Polsce mogłaby znacząco wzrosnąć.

Tym, którzy w statystykę nie wierzą, można też polecić krótką podróż po Wikipedii po stronach kilkunasto–kilkudziesięciutysięcznych miast. W w wielu z nich jako główni pracodawcy są wymieniane urzędy, instytucje publiczne i handel, chyba że mają rozwiniętą turystykę lub co rzadkie duże firmy produkcyjne.