Planowane daniny nie wzbogacą budżetu państwa

Rząd PiS coraz głębiej sięga do naszych kieszeni. Tylko takie pozycje, jak danina solidarnościowa, opłata emisyjna, zniesienie limitu składki do ZUS, które najprawdopodobniej wejdą w życie w przyszłym roku, mają z nich wyjąć w sumie 8,4 mld zł.

Czytaj także: Fiskus chce od banków codziennych informacji, z jakich adresów internetowych obsługiwane są konta firmowe.

Poza budżetem

Uderzające jest to, że te parapodatki nie zasilą budżetu państwa. Opłata emisyjna (8 gr za każdy litr sprzedanego paliwa, co ma przynosić ok. 1,8 mld zł rocznie) ma popłynąć do funduszy ochrony środowiska. Tam będzie dzielona na działania związane z walką o czyste powietrze. Danina solidarnościowa (4 proc. od dochodów osób fizycznych powyżej 1 mln zł, co ma dać ok. 1,1 mld zł rocznie) skierowana zostanie do nowego Solidarnościowego Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych. Z kolei zniesienie limitu składek (ustawa jest obecnie w Trybunale Konstytucyjnym) oznacza zwiększenie przychodów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (o ok. 5,4 mld zł).

Podobnie jest w przypadku obowiązujących już nowych danin. Przykładowo opłata recyklingowa (za torebki foliowe) tylko przepływa przez budżet, a zasila fundusze ochrony środowiska, zaś opłata wodna trafia do nowego podmiotu Wody Polskie.

Ukryty fiskalizm

To pewna zmiana polityki państwa, bo przez ostatnie lata powstał co prawda jeden fundusz celowy (Krajowy Fundusz Drogowy), ale w podatkach dominowała doktryna, że wszystko trafia do wspólnego worka (czyli do budżetu centralnego) i tam jest dzielone w zależności od potrzeb na różne zadania – czy to edukację, czy policję lub wojsko, czy politykę społeczną.

Zmiany wprowadzane przez PiS jednym podobają się bardziej, innym mniej. – Polityka rządu może wynikać z dążenia, by tych nowych obciążeń nie nazywać podatkami – komentuje Łukasz Kozłowski, główny ekonomista Pracodawców RP. – Wprowadzanie opłat i danin przeznaczonych na realizację wskazanego celu pozwala łatwiej odeprzeć ewentualne zarzuty, że rząd – wbrew swoim zapowiedziom – podnosi podatki.

– Oczywiście nie zmienia to faktu, że tak czy inaczej fiskalizm państwa rośnie, choć nie będzie tego widać w dochodach podatkowych – dodaje Aleksander Łaszek, główny ekonomista Fundacji FOR.

– Moim zdaniem realizowanie różnych zadań przy wskazaniu, kto miałby ponosić ich koszty, ma sens – uważa z kolei Karol Pogorzelski, starszy ekonomista ING Banku. – Na przykład w przypadku opłaty emisyjnej przeznaczonej na walkę z zanieczyszczeniem środowiska można mówić, że ponoszą ją ci, którzy przyczyniają się do powstawania zanieczyszczeń.

Komplikacja systemu

Jeśli chodzi o stabilność finansów publicznych, to ekonomiści nie widzą większych niebezpieczeństw w zwiększeniu roli funduszy celowych. – Jednak komplikuje to system podatkowy w Polsce – przyznaje Pogorzelski. Staje się on coraz bardziej złożony i kosztowny w obsłudze – zarówno z punktu widzenie podatnika, jak i tych, którzy nim zarządzają. A także mniej przejrzysty i podlegający mniejszej kontroli społecznej. – Sprawozdania na temat stanu budżetu państwa mamy co miesiąc, sprawozdania od innych podmiotów – raz na rok, a w najlepszym przypadku raz na kwartał – zaznacza Pogorzelski.

– Nie dość, że coraz trudniej będzie śledzić stan finansów państwa, to jeszcze mamy do czynienia z zacieraniem się funkcji samych funduszy – przekonuje Kozłowski. – Okazuje się, że choć teoretycznie powinny one realizować zadania w ściśle wyznaczonych granicach, to politycy chętnie te granice zmieniają – dodaje. Tak było w przypadku Funduszu Pracy, który miał za zadanie łagodzić skutki bezrobocia i finansować aktywne firmy wspierające rynek pracy. Jednak już w 2020 r. – jak wyliczył Kozłowski – aż 40 proc. tego funduszu będzie przeznaczone na inne cele.

Zdaniem ekonomistów kumulacja stosowanych przez rząd rozwiązań parapodatkowych każe się też zastanowić nad kondycją budżetu centralnego. Skoro na każde nowe zadanie poszukiwane jest nowe źródło finansowania, to znaczy, że w budżecie nie ma już przestrzeni na takie wydatki. Na razie kasa państwa notuje nadwyżki, gdy jednak przyjdzie spowolnienie i spadek dynamiki dochodów podatkowych, łatwiej będzie przetrwać ten trudny okres, gdy część wydatków wypchnie się poza budżet.

Antyrozwojowa polityka

Aleksander Łaszek zwraca uwagę na jeszcze jeden problem. – Znaczna część nowych danin obciąża wynagrodzenia za pracę – mówi. – Tymczasem rosnące tzw. pozapłacowe koszty pracy, w tym PIT i składki społeczne, negatywnie wpływają na perspektywy rozwojowe Polski. Jeśli są zbyt wysokie, zniechęcają do pracy. Z punktu widzenia wzrostu gospodarczego znacznie mniej szkodliwe jest opodatkowanie konsumpcji (VAT, akcyza) i nieruchomości, ponieważ takie podatki w znacznie mniejszym stopniu wpływają na zachowanie obywateli oraz ich decyzje o pracy i inwestowaniu – zaznacza Łaszek.

I przypomina, że uzasadniając wprowadzenie daniny solidarnościowej, resort fnansów zwracał uwagę, że wpływy z PIT w relacji do PKB należą do najniższych w UE. – Ale takie stwierdzenie jest półprawdą. Choć same wpływy z PIT należą do relatywnie niskich, to trzeba też pamiętać, że dochody osób fizycznych są obciążone także składkami na ubezpieczenia społeczne – podkreśla Łaszek. Jak wynika z jego wyliczeń, łącznie te obciążenia w Polsce plasują nas już mniej więcej w połowie unijnej stawki, między Estonią i Szwecją.

Opinia

Mirosław Gronicki, były minister finansów

Fundusze celowe także są częścią finansów publicznych, a według metodologii unijnej wszystkie są ujmowane w statystykach dotyczących dochodów, wydatków czy zadłużenia państwa. Kontrolę nad nimi sprawują odpowiednie resorty. Fakt, iż rośnie ich rola, sam w sobie nie jest powodem do obaw. Trzeba jednak pamiętać, że tzw. kontrola obywatelska tych funduszy jest mniejsza niż w przypadku budżetu centralnego, m.in. ze względu na częstotliwość przedstawiania przez te podmioty sprawozdań finansowych.

Budżet Państwa